Η νέα γλώσσα (New speak)
Mar 27, 2017 08:50 am
Στο βιβλίο του «1984» ο Τζωρτζ Όργουελ περιγράφει το απαίσιο κράτος του Μεγάλου Αδελφού, που στην πραγματικότητα είναι μια μεταφορά στο χώρο της επιστημονικής προφητείας όσων συνέβαιναν στη σταλινική δικτατορία. Ένας απ’ τους βασικούς μηχανισμούς καταπίεσης ήταν η νέα γλώσσα (New speak). Από τη μετατροπή εννοιών, ανάλογα με τις προθέσεις του καθεστώτος, έβλεπε κανείς εκεί ξεκάθαρα πως μια ορκισμένη μειοψηφία μπορούσε να οδηγήσει το λαό σε ένα κλίμα παραισθήσεων και πλάνης.
Το 1984 παρήλθε και αντίθετα με όσα είχε προφητεύσει ο Όργουελ, ο υπαρκτός σοσιαλισμός, διάδοχος της σταλινικής δικτατορίας, εκφυλίστηκε και μετά το 1990 έπαψε να υπάρχει, στην Ευρώπη τουλάχιστον.
Η παράδοξη, πολλές φορές, μοίρα μας, μας οδήγησε το 2015 σε ένα καθεστώς όπου μία ομάδα νοσταλγών του σταλινισμού, απογοητευμένων θεσιθήρων και διεφθαρμένων δημοσίων υπαλλήλων συσπείρωσαν γύρω από ένα χαρισματικό ηγέτη ένα ποσοστό ψήφων, που τους έδωσε την πρωτοκαθεδρία. Το ρεύμα δεν ήταν πλειοψηφικό και η κοινοβουλευτική αυτοδυναμία δεν θα υπήρχε αν δεν συνεργούσαν περιθωριακά στρώματα του πληθυσμού, ένα ακροδεξιό συνονθύλευμα αριβιστών και ένα πρωτοφανές για τα ελληνικά δεδομένα ποσοστό αποχής.
Το νέο καθεστώς προσπάθησε να αλλοιώσει βασικά στοιχεία, που συγκροτούσαν την κοινοβουλευτική δημοκρατία. Ανάμεσα στα άλλα θα πρέπει να αναφέρουμε προσπάθειες, που συνεχίζονται ακόμα για τον έλεγχο των μέσων ενημέρωσης, για την υποδούλωση της δικαιοσύνης στην εκτελεστική εξουσία, για τη συστηματική παραποίηση των οικονομικών δεδομένων και την αναίσχυντη και αλαζονική συμπεριφορά των φορέων της εξουσίας.
Κάτω από αυτές τις συνθήκες ήταν μοιραίο να εμφανιστεί και να πάρει μεγάλες διαστάσεις και η νέα γλώσσα. Η παραποίηση δηλαδή εννοιών και η αντικατάσταση δεδομένων λέξεων από άλλες, οι οποίες εξωράιζαν τις διαδικασίες και εξαφάνιζαν την πολιτική ουσία των εξελίξεων.
Η λέξη «τρόικα» περιέγραφε στα ρώσικα ένα μεταφορικό μέσο, που γλίστραγε πάνω στο χιόνι, ένα έλκηθρο δηλαδή, που το έσερναν τρία άλογα. Αργότερα υιοθετήθηκε, όπως και πολλές άλλες ανάλογες ονομασίες, στο τεχνοκρατικό λεξιλόγιο της ευρωπαϊκής ενοποίησης, όταν δηλαδή ένα θέμα, συνήθως μια επαφή ανωτάτου επιπέδου με μια Τρίτη χώρα, ήθελε το συμβούλιο υπουργών να το αντιμετωπίσει με ενισχυμένο πρόσωπο, αλλά όχι μετακινώντας ή συγκαλώντας στις Βρυξέλλες την ολομέλεια του Συμβουλίου Υπουργών. Η τρόικα ήταν στην ευρωπαϊκή διάλεκτο ο εκάστοτε πρόεδρος του συμβουλίου, η προηγούμενη προεδρία και η επερχόμενη. Είχα την τύχη να απολαύσω σε δύο περιπτώσεις, το 1989 και το 1994, μία τρόικα όπου υπό τας εντολάς μου, ως προέδρου του συμβουλίου, έπαιζαν ένα συμπληρωματικό ρόλο ο μακαρίτης Χανς Ντίτριχ Γκένσερ και οι Κλωντ Σεσσόν και αργότερα Ρολάν Ντυμά. Και αυτό για αλφαβητικούς λόγους. Όχι γιατί ήμουν εγώ σπουδαιότερος από τις μεγάλες αυτές φυσιογνωμίες της ευρωπαϊκής εξωτερικής πολιτικής.
Όταν εδόθη το πρώτο δάνειο στην Ελλάδα για να ξεπεράσουμε το πρόβλημα πληρωμών που είχε προκύψει, ορίστηκε μια τρόικα για να επιβλέπει την εφαρμογή του μνημονίου, που θα εξασφάλιζε τα συμφέροντα των δανειστών. Οι Τσιπρανέλ βρήκαν προσβλητική την έννοια αυτή και μετά από φασαρίες διαφόρων ειδών, πέτυχαν να ονομαστεί η παρουσία τεχνοκρατών στις διαπραγματεύσεις με τον όρο «θεσμοί», που δεν σήμαινε επί του προκειμένου απολύτως τίποτα. Οι «θεσμοί» ήταν η «τρόικα» με άλλο όνομα. Δηλαδή η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, η Ευρωπαϊκή Τράπεζα και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο. Αν η προσπάθεια να παραπλανήσουν την κοινή γνώμη σταματούσε εκεί, δηλαδή σε μια απόπειρα εξεύρεσης νέων πιο εύηχων όρων για τη διαπραγμάτευση, δεν θα ήταν άξιο το θέμα για να συζητηθεί.
Η προσπάθεια όμως δημιουργίας Newspeak συνεχίζεται. Προ ενός μηνός περίπου εισήχθη ένας νέος όρος, η λέξη «έμφυλος». Ομολογώ ότι δεν τον εγνώριζα. Διαπίστωσα ρωτώντας γύρω μου και ανατρέχοντας σε λεξικά ότι πολλοί άλλοι μου διεκδικούσαν τη δάφνη της αγνοίας. Τελικά φαίνεται ότι «έμφυλος» είναι κάποιος ή κάποια που ανήκει στις δυο βασικές ομοφυλοφιλικές ομάδες, είτε αποτελούνται από άνδρες είτε από γυναίκες, καθώς και όλους τους δυνατούς συνδυασμούς μεταξύ τους. Επίσης θα πρέπει να προσθέσουμε στους εμφύλους, υποθέτω, τους παιδεραστές, τους κτηνοβάτες, τους νεκρόφιλους κ.ο.κ. Θοῦ, Κύριε, φυλακὴν τῷ στόµατί µου.
Ας μας βοηθήσει ο Θεός. Φαίνεται ότι η κολασμένη φαντασία του ολοκληρωτισμού πρόκειται να μας προωθήσει και άλλες τέτοιες προτάσεις.
Από κρίση σε κρίση: Η πορεία της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Mar 21, 2017 11:22 am
Οι μεγάλοι πολιτικοί οραματίζονται το μέλλον. Οι μικροί – από δαύτους έχουμε κάμποσους στην Ελλάδα – αναμηρυκάζουν το παρελθόν. Οι μεγάλες φυσιογνωμίες, που κυριάρχησαν στην ευρωπαϊκή πολιτική σκηνή μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, παράλληλα με την ανοικοδόμηση των ερειπίων, κατάστρωναν σχέδια για ένα κοινό ευρωπαϊκό μέλλον, που θα στηριζόταν στον αποκλεισμό του πολέμου ως μέσου για την επίλυση των διαφορών, την ελεύθερη και συνειδητή αποδοχή αλλαγών του τρόπου ζωής και του παραγωγικού συστήματος, μιας συνεχώς αυξανόμενης συνοχής, που θα στηριζόταν στην εξαφάνιση της εξαθλίωσης με την τοποθέτηση σε όλες τις χώρες ενός κοινωνικού δικτύου ασφαλείας κάτω από το οποίο δεν επιτρεπόταν κανείς να πέσει και τέλος την ενσωμάτωση των πιο απομακρυσμένων και ιστορικά καθυστερημένων περιοχών. Η θριαμβευτική δημιουργία των «Ηνωμένων Πολιτειών της Ευρώπης» θα στηριζόταν στο κοινό νόμισμα, στην ελευθερία κυκλοφορίας και εγκατάστασης επιχειρήσεων και ανθρώπων, στη βαθμιαία δημιουργία κοινής εξωτερικής πολιτικής και αμυντικού μηχανισμού. Προς αυτήν την κατεύθυνση και τον τελικό στόχο της έχουν γίνει κολοσσιαία βήματα. Τι φταίει λοιπόν και η κοινή γνώμη εκφράζει όλο και εντονότερα σε όλο και περισσότερες χώρες την απογοήτευσή της;
Για να δώσουμε μια πειστική απάντηση σε αυτό το ερώτημα πρέπει νομίζω να θέσουμε ορισμένες σταθερές. Έτσι το πάζλ, που άναρχα προβάλλει ασύνδετα και τυχαία κάποια κομμάτια της πραγματικότητας, παίρνει τη μορφή μιας εξίσωσης, η λύση της οποίας διευκολύνεται.
Πρώτη σταθερά: Η παγκοσμιοποίηση, δηλαδή η αναδιοργάνωση της παγκόσμιας καπιταλιστικής οικονομίας με βάση τους φυσικούς πόρους και τις πηγές ενέργειας, είναι αντιφατική. Κινείται δημιουργώντας περιπλοκές στην ευρωπαϊκή ενοποίηση. Αυτή είναι ίσως η μόνη αποδεκτή – αν απορρίψουμε την επαναστατική βία – μορφή άμυνας απέναντι στην παγκοσμιοποίηση και τα δεινά που επιφέρει στους λαούς. Συμβαίνει όμως ορισμένοι πιο δυνατοί τεχνολογικά και πιο ενσωματωμένοι στο παγκόσμιο εμπόριο λαοί να μην έχουν κατανοήσει αυτήν τη διαλεκτική. Εξ ου και Brexitκαι οι περιπέτειες των χθεσινών ολλανδικών εκλογών και των αυριανών και μεθαυριανών επικίνδυνων αναμετρήσεων στη Γαλλία και στη Γερμανία. Αυτοί που, στο όνομα της απαλλαγής από τον καπιταλισμό, προτείνουν ένα ακαθόριστο σοσιαλισμό μετά την ήττα και την κατάρρευση του σοβιετικού συστήματος είναι στην πραγματικότητα πράκτορες και σύμμαχοι της παγκοσμιοποίησης και όχι εχθροί της, όπως φαντάζονται.
Δεύτερη σταθερά: Η συγχώνευση σε μία πολυεθνική δημοκρατική διαδικασία λήψης αποφάσεων χωρίς τη χρήση ένοπλης βίας είναι πρωτοφανής στην ιστορία της ανθρωπότητας. Ο μαρξισμός, που είχε ως τελικό στόχο την κατάργηση του κράτους, επινόησε τη μεταβατική φάση της δικτατορίας του προλεταριάτου, που αποδείχθηκε στα πράγματα ιδιαίτερα επώδυνη και καταργήθηκε από τους λαούς γιατί τελικά ήταν το αντίθετο από την πορεία προς την ελευθερία, που υποτίθεται ότι εξασφάλιζε. Η ανακατανομή όμως των παραγωγικών δραστηριοτήτων, τα πολυεθνικά μονοπώλια και η όλο και μεγαλύτερη αξία των πηγών ενέργειας και των πρώτων υλών καταργούν μια βασική ευρωπαϊκή αποδοχή, την αύξηση της γενικής ευημερίας στους χώρους, που συναποδέχονταν το ευρωπαϊκό ιδεώδες. Μπορούμε να αναφέρουμε ως φαινόμενα αυτής της καταλυτικής διαδικασίας τον ανταγωνισμό των πάμφθηνων προϊόντων, που έρχονται από την περιφέρεια και δημιουργούν ανεργία και τη μετανάστευση όλο και καλύτερα καταρτισμένων νέων ανθρώπων που είναι πρόθυμοι για οποιαδήποτε εργασία με οποιαδήποτε αμοιβή.
Η μεταρρυθμιστική αριστερά, που υποτίθεται ότι κυβερνά σήμερα την Ελλάδα, κάθεται χαζοχαρούμενα και απολαμβάνει την εξουσία ακριβώς πάνω στην κόψη του ξυραφιού. Ο καπιταλισμός λειτουργεί σαν ποδήλατο. Όταν πάψεις να κινείσαι, πέφτεις. Το ερώτημα είναι θα πέσουμε προς τα μέσα ή προς τα έξω; Γιατί η αναπόφευκτη λύση, που αυτή τη στιγμή επιβάλλουν τα πράγματα, θα είναι να προχωρήσει η δημιουργία των «Ηνωμένων Πολιτειών της Ευρώπης» από όσους θέλουν και μπορούν. Πρέπει να ερωτηθούμε σοβαρά αν θέλουμε με ότι συνεπάγεται ή αν θα αφήσουμε τον εαυτό μας να πέσει προς τα έξω στον ακαθόριστο και αδιαμόρφωτο χώρο που θα συγκροτούν οι «δορυφόροι της Ευρώπης».
Αυτών δηλαδή που δεν εκδήλωσαν έγκαιρα και μαχητικά ένα πλειοψηφικό «θέλω» και δεν εργάστηκαν υπομονετικά και συστηματικά για να «μπορούν».
Αποσπάσματα από το βιβλίο του Θεόδωρου Πάγκαλου «Με το Ανδρέα στην Ευρώπη» (Εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα 2010)
Ο Howe σηκώθηκε αμέσως από τη θέση του, έκανε το γύρο του τραπεζιού, ενώ η συζήτηση συνεχιζόταν και ήρθε να μου μιλήσει: «Προφανώς εδώ», μου είπε, «κάνετε κάποιο λάθος. Γιατί είστε εναντίον των προγραμμάτων για την τεχνική κατάρτιση και τη δημιουργία ευκαιριών απασχόλησης για τους ανέργους της περιοχής μου;». Του απάντησα: «Γιατί και εσείς είστε εναντίον των δύο πρωτοκόλλων μου.» Με κοίταξε εντελώς παράξενα. Υποθέτω ότι ποτέ μέχρι τότε δεν μου είχε δώσει ούτε μια δεκάρα σημασία. «Μα είναι τελείως άσχετα τα μεν από τα δε», μου είπε. Του είπα: «Συμφωνώ μαζί σου αλλά αν δεν πάρω τα λεφτά μου, δεν θα πάρεις ούτε και εσύ τα δικά σου». «Μα αυτό είναι εκβιασμός (Blackmail)», μου απάντησε. «Νομίζω ότι το βρήκες», του είπα, «Αυτό ακριβώς είναι». (σελ.65)
«Ανδρέα, μην ετοιμάζεσαι να χρησιμοποιήσεις αυτό το μαγνητόφωνο. Σε έχω δει να μαγνητοφωνείς τις συνεδριάσεις αλλά εδώ είμαστε μόνοι μας με τους υπουργούς εξωτερικών και οι συζητήσεις είναι απόρρητες». «Ποιο μαγνητόφωνο;», είπε ο Παπανδρέου κατάπληκτος. «Αυτό που έχεις σε αυτό το δερμάτινο τσαντάκι που παίρνεις πάντα μαζί σου», του είπε η Θάτσερ, δείχνοντας μπροστά στο πιάτο του Παπανδρέου ένα δερμάτινο τσαντάκι, το οποίο περιείχε δύο πίπες, όργανα καθαρισμού και μια ποσότητα καπνού. Ο Ανδρέας άνοιξε το τσαντάκι, έδειξε το περιεχόμενό του στη μαινόμενη Θάτσερ και της είπε: «Μάργκαρετ, αυτό δεν είναι μαγνητόφωνο και μπορώ να σε διαβεβαιώσω ότι τα έχω αγοράσει στο Λονδίνο. Και οι πίπες και ο καπνός προέρχονται από το μαγαζί του Dunhill». Το βρετανικό τέρας αντί να ζητήσει συγγνώμη όπως θα έκανε κάποιος που έχει διαπράξει μια γκάφα τέτοιου μεγέθους έκανε ένα ακαθόριστο βρυχηθμό, κάτι μεταξύ «άου» και «όου» και έστρεψε τη συζήτηση προς άλλη κατεύθυνση. (σελ. 70)
Ο Μιτεράν παρακολουθούσε τον Ανδρέα με θαυμασμό και θα έλεγα με κάποια πατρική φροντίδα. Φοβόταν λίγο τον αυθορμητισμό του. Μια συζήτηση πολύ μεταγενέστερη είναι χαρακτηριστική ως προς αυτό. Είχε δημιουργηθεί τότε το «Σκοπιανό» από την κυβέρνηση Μητσοτάκη – Σαμαρά και κάποια στιγμή το συζητούσαμε και ο Ανδρέας είπε ότι θα μπορούσαν να ονομαστούν RepubliqueduVardar. Ο Μιτεράν δεν άκουσε καλά και γύρισε αγανακτισμένος προς τον Ανδρέα λέγοντάς του: «Για όνομα του θεού Ανδρέα. Πως είναι δυνατόν να προτείνεις να τους ονομάσουμε Δημοκρατία των Βαρβάρων (Republique des Barbar);» (σελ.87)
Εκείνο το βράδυ στην Κέρκυρα και ενώ τον βοηθούσα να ανέβει σιγά, σιγά τα σκαλιά τον (Πρόεδρο Μιτεράν) ρώτησα: «Κύριε Πρόεδρε, έχω μια απορία, που θα την έχω όλη μου τη ζωή, αν δεν μου τη λύσετε εσείς ο ίδιος. Για ποιο λόγο θέλατε να έρθετε μόνος σας χειμωνιάτικα στην πεδιάδα του Άργους;» «Αχ», μου απάντησε, «αυτός είναι ένας καημός στη ζωή μου. Χρόνια ήθελα να γράψω κάτι για τους Ατρείδες. Ήθελα να ζήσω όπως ζούσαν. Να δω πως ήταν η φύση μέσα στην οποία ζούσαν και γι’ αυτό έπρεπε να είναι γύρω μου όσο το δυνατόν λιγότεροι άνθρωποι και βεβαίως καθόλου ξένοι τουρίστες. Δε νομίζω όμως ότι θα προλάβω να τελειώσω αυτό το βιβλίο». (σελ. 96)
Αντιγόνη
Mar 21, 2017 09:23 am
Όλες οι ελληνικές τραγωδίες έχουν σημαδέψει την ιστορία των τεχνών και των θεσμών. Είναι βάθρο όχι απλώς του σύγχρονου δυτικού θεάτρου, αλλά της σύγχρονης δυτικής κοινωνίας. Αυτής που σήμερα κυριαρχεί στην υφήλιο ως πρότυπο για τα προτερήματά της, παράδειγμα προς αποφυγή για τα ελαττώματά της. Έχει εχθρούς και φίλους. Άνθρωποι αγωνίζονται, με τα όπλα στο χέρι, εναντίον αυτής της κοινωνίας, που στηρίζεται στα ατομικά δικαιώματα και άλλοι αφιερώνουν τη ζωή τους στο χτίσιμό της και στην καθιέρωσή της. Ανάμεσα στις τραγωδίες, που διδάσκουν δημοκρατικό ήθος, περίοπτη θέση έχει η «Αντιγόνη» του Σοφοκλέους.
Η «Αντιγόνη» είναι αναμφισβήτητα το κήρυγμα μιας βασικής αρχής του κράτους δικαίου ότι η προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων δεν λειτουργεί υπέρ της πλειοψηφίας και της επικρατούσας ιδεολογίας, αλλά υπέρ των μειοψηφιών και της διαφορετικότητας. Οι πλειοψηφίες στις δημοκρατίες έχουν την εξουσία και μπορούν να νομοθετούν κατά βούληση. Από αυτήν την δύναμη της πλειοψηφίας πρέπει να προστατευθούν οι αδύνατοι, οι περιθωριακοί, οι ιδιόμορφοι, στο μέτρο του δυνατού.
Η «Αντιγόνη» έχει διασταυρώσει τρεις φορές με έντονο τρόπο τη ζωή μου. Στους πύργους Ωνάση της Νέας Υόρκης, όχι μακριά από το τέλος της 5ης Λεωφόρου, δίπλα στον πύργο Τραμπ, που έγινε τελευταία πολύ επίκαιρο, υπάρχει ένα υπέροχο αίθριο. Εκεί, σχεδόν πάντα, έχει μια ελληνικού ενδιαφέροντος έκθεση εικαστικών τεχνών και πολύ συχνά γίνονται, σχετικές με την έκθεση ή άσχετες, εκδηλώσεις, ομιλίες και παραστάσεις. Η είσοδος είναι ελεύθερη για το κοινό και όταν δεν υπάρχει άλλου είδους εκδήλωση, λειτουργεί ένας συμπαθέστατος πιανίστας, που συνοδεύει το μεσημέρι όσους βρίσκουν κάθισμα για να καταναλώσουν το πρόχειρο γεύμα τους που παρέχεται σε εξαιρετικές ποιότητες και σε εντελώς προσιτές τιμές. Τον χώρο οργανώνει και κατευθύνει το ίδρυμα Ωνάση με την προσωπική εποπτεία του κυρίου Αντώνη Παπαδημητρίου και των συνεργατών του. Εκεί ανέβηκε το δρώμενο «Αντιγόνη στο Φέργκιουσον». Τραγουδούσαν αστυνομικοί και πολίτες από το Μιζούρι κομμάτια γκόσπελ μουσικής υπό τη διεύθυνση του αστυνομικού Φιλ Ουίντμορ. Υπό τον γενικό τίτλο “AntigonNow” διδάσκεται ο ηθικός προβληματισμός του Σοφοκλή σε σύγχρονους ανθρώπους. Ιδιαίτερα εξετάζεται η σχέση της συνείδησης του πολίτη με τη βία της εξουσίας και τα φυλετικά προβλήματα.
Σε μια παλιότερη ευκαιρία είχα ταξιδέψει το 1999 στη Νότιο Αφρική. Έπρεπε να κλείσω τους λογαριασμούς μιας πολύ επιτυχημένης παρέμβασης της Ελλάδας, μέσα στα πλαίσια της ευρωπαϊκής τεχνικής βοήθειας, για τη δημιουργία της πολυφυλετικής Νότιας Αφρικής. Η Ελλάδα είχε διεκπεραιώσει τότε και το λέω με πολλή υπερηφάνεια, ένα καθήκον που πολλές μεγάλες και πεπειραμένες χώρες – μέλη, είχαν απομακρύνει σαν πικρό ποτήρι: να συγχωνεύσει δηλαδή την ρατσιστική αστυνομία του επίσημου κράτους, που αποτελείτο από πάνοπλους και τεράστιους στο ύψος και γενικά στο μέγεθος μπόερς αστυνομικούς με τα υποσιτισμένα παιδιά των παραγκουπόλεων, που φορώντας κουρέλια και κρατώντας στο χέρι οπλισμό ποικίλης φύσεως, είχαν βγει από την παρανομία και κρατούσαν την τάξη στις παραγκουπόλεις. Καταφέραμε τότε και οφείλω να αναφέρω την προσφορά μερικών εκατοντάδων αγγλομαθών αξιωματικών και υπαξιωματικών της Ελληνικής Αστυνομίας να γίνει επιτυχημένα και ειρηνικά η μετάβαση αυτή, χωρίς να ανοίξει κυριολεκτικά μύτη.
Όταν βρέθηκα στην Πρετόρια ζήτησα να δω τον ήδη Πρόεδρο Νέλσον Μαντέλα. Τον γνώριζα ήδη καλά. Τον είχα επανειλημμένα συναντήσει και είχα τη μεγάλη τιμή να είμαι παρών στο γεύμα του με τον ρατσιστή Πρόεδρο του παλαιού καθεστώτος Ντε Κλερκ, όπου αποφασίστηκαν οι τελευταίες λεπτομέρειες της μεταβίβασης των εξουσιών. Είχα λόγους να πιστεύω ότι με αντιμετώπιζε με συμπάθεια και ευγνωμοσύνη. Εξάλλου νομικός του σύμβουλος με μεγάλο ρόλο στο κόμμα του είχε ο Γιώργος Μπέζος, Έλλην μετανάστης, δικηγόρος, διαπρεπής και μεγάλη πολιτική φυσιογνωμία της Νότιας Αφρικής. Δυστυχώς, ο Μπέζος μου είπε ότι ο Μαντέλα είχε φύγει μερικές ώρες πριν για το Κέιπ Τάουν, όπου ήθελε να ξεκουραστεί και να αποφασίσει για το μέλλον του.
Είχα τους λόγους μου που ήθελα να τον συναντήσω. Δεχόμουν εδώ και μερικές μέρες, την αφόρητη πίεση ορισμένων κύκλων, οι οποίοι αδιαφορώντας για τις συνέπειες που θα είχε αυτό στη σταθερότητα της περιοχής, ήθελαν να μου πασάρουν τον φυγάδα Οτσαλάν, που όλοι τον πετούσαν ο ένας στον άλλον σαν ένα καμένο κάστανο.
Τελικά ο Μπέζος μου εξασφάλισε ένα ραντεβού μισής ώρας, υπό τον όρο ότι θα πήγαινα στο Κέιπ Τάουν. Πέταξα από την Πρετόρια 2,5 ώρες και βρέθηκα απέναντι στον Μπουάνα, ο οποίος είχε εξαιρετικά κέφια. Μόλις μπήκα στο γραφείο του, ζήτησε από τη γραμματέα του να φέρει ένα βιβλίο πολυδιαβασμένο, που είχε στην προσωπική του βιβλιοθήκη και μου διηγήθηκε ότι αυτό ήταν η Αντιγόνη του Σοφοκλέους, που του είχε στείλει, όταν δυο σχεδόν δεκαετίες ήταν φυλακισμένος στο κάτεργο του νησιού Ρόμπεν, ο Γ. Μπέζος. Συγκρότησε τότε θίασο και ανέβασαν την Αντιγόνη. Επειδή οι φυλακές ήταν αυστηρά ανδρικές, την Αντιγόνη έπαιζε ο ίδιος ο Μαντέλα. Έγινε σάλος. Οι κρατούμενοι με δάκρια στα μάτια χειροκροτούσαν το μήνυμα της Αντιγόνης και ζητούσαν να παιχτεί το έργο ξανά και ξανά. Στη 10ηπαράσταση, ειδοποιημένος απ’ τους φύλακες, εμφανίστηκε ο διευθυντής των φυλακών, ο οποίος ήθελε να ακούσει τι τέλος πάντων παίζουν αυτοί οι αγράμματοι αραπάδες, που τους κάνει να κλαίνε και να ζητωκραυγάζουν. Οι μπόερς έπιασαν το μήνυμα της τραγωδίας, κατάσχεσαν το βιβλίο και έκλεισαν την Αντιγόνη (Μαντέλα) στην απομόνωση.
Όταν τελείωσε την αφήγησή του, ο θρυλικός αυτός ηγέτης, με κοίταξε για λίγο και είπε πολύ ευγενικά: «Με συγχωρείτε εξοχότατε υπουργέ. Παρασύρομαι κάθε φορά που θυμάμαι αυτές τις μέρες. Δεν ήρθατε ασφαλώς ως το Κέιπ Τάουν για να ακούσετε αυτήν την ιστορία, όσο και να σας αρέσει ο Σοφοκλής». Ήταν τότε 7 Φεβρουαρίου του 1999. Η πραγματική αιτία του ταξιδιού μου ήταν να βρω ένα καταφύγιο κατάλληλο για τον Οτσαλάν και να τον στείλω εκεί για να απαλλαγεί η Ελλάδα από τους τούρκικους εκβιασμούς και απειλές. Όταν άκουσε τα επιχειρήματά μου, ο Μαντέλα χαμογέλασε και ρώτησε τη γραμματέα του, μια πολύ όμορφη νεαρά Ινδή: «Τι λες εσύ, να τον φιλοξενήσουμε;» και αυτή απάντησε: «Heisafreedomfighter. Whatever he might be, he deserves a shelter» (Είναιαγωνιστής. Ότι και να έχει κάνει, δικαιούται ένα καταφύγιο).
Ο Μ. Καραγάτσης έχει γράψει ανάμεσα στα άλλα αριστουργήματά του ένα βιβλίο που περιγράφει τον Έλληνα ήρωα, που έχασε τη ζωή του πολεμώντας μέχρι την τελευταία στιγμή πάνω στο υποβρύχιο «Κατσώνης», Βασίλη Λάσκο. Ο Λάσκος ήταν πλασμένος από τη φύση για να γίνει ένα μυθικό πρόσωπο. Ο πατέρας του μεγαλοκτηματίας πουλούσε λάδι στην κεντρική αγορά των Αθηνών, ο γίγαντας Βασίλης, όμως, ήθελε να γίνει θαλασσινός. Διάλεξε από τα πλοία, που υπήρχαν τότε, το πιο τυχοδιωκτικό, το πιο αυτόνομο, το πιο πειρατικό στην κυριολεξία, το υποβρύχιο.
Ο Βασίλης Λάσκος είχε γεννηθεί σε μια οικογένεια συντηρητική, όπως ήταν τότε όλοι οι εύποροι χωρικοί της Αττικής και των Μεσογείων. Ανακάλυψε, όμως, και γοητεύτηκε απ’ αυτόν τον Ελευθέριο Βενιζέλο. Βρέθηκε το ’26 στο πλευρό του τότε ακραίου βενιζελικού και φανατικού εχθρού της δυναστείας, συμπολίτη του στρατηγού Θεόδωρου Πάγκαλου. Τον συνόδευσε μέχρι το τέλος ως υπασπιστής του και φαίνεται ότι επηρέασε την απόφαση της κυβέρνησης να παραγγείλει έξι σύγχρονα υποβρύχια, που δόξασαν τη χώρα αργότερα στον ελληνοϊταλικό πόλεμο.
Μεγάλος καπετάνιος και άριστος διοικητής, ο Λάσκος βρήκε πολλές ευκαιρίες να διαπρέψει, μέχρι που τον απέταξαν από το ναυτικό μετά την ατυχή έκβαση του πραξικοπήματος του 1935.
Ο Λάσκος είχε παράλληλα, σε ύψιστο βαθμό, τις συνήθειες ενός «άνδρα» της εποχής του. Χαρτοπαίχτης, πότης και ιδιαίτερα εθισμένος στην πορνική συναναστροφή γυναικών, ήταν αυτό που λένε «κακό παιδί». Έτσι τον ξέραν τουλάχιστον στην καλή κοινωνία των Αθηνών, στον Πειραιά και στα άλλα λιμάνια της Μεσογείου, όπου τον έφερνε η σταδιοδρομία του.
Οι Αρβανίτες είχαν τη συνήθεια να βαφτίζουν τα δύο έως τέσσερα πρώτα τους παιδιά με τα ονόματα των παππούδων και των γιαγιάδων. Όταν όμως τα παιδιά ήταν, όπως συχνά συνέβαινε εκείνη την εποχή, περισσότερα, έψαχναν να βρουν ονόματα στην αρχαία Ελλάδα. Έτσι και η οικογένεια Μητρομελέτη, που ζούσε λίγο πιο κάτω από τους Λασκαίους στον κεντρικό δρόμο της Ελευσίνας. Έκαναν δυο κορίτσια και τα βάφτισαν Αντιγόνη και Ισμήνη. Τα δυο ονόματα των πρωταγωνιστριών της τραγωδίας του Σοφοκλή. Η Ισμήνη ήταν μια κομψή και χαριτωμένη κοπέλα, που παντρεύτηκε έναν εύπορο άνδρα από την Αθήνα και έζησε ευτυχισμένα μαζί του. Η Αντιγόνη (Αλκμήνη Κωστογιώργη στο βιβλίο του Καραγάτση) γεννήθηκε δωδεκάμισι χρόνια μετά τον Λάσκο.
Ο Βασίλης την είχε δει νεογέννητο, όπως όλη η γειτονιά και την ξανασυνάντησε όταν είχε γίνει 20, δηλαδή μια νεαρή γυναίκα. Το ενδιαφέρον του ενός για τον άλλον ήταν αστραπιαίο και κορυφώθηκε με την πάροδο των χρόνων. Η Αντιγόνη απέρριπτε το ένα μετά το άλλο συνοικέσια με λαμπρούς γαμπρούς που της έκαναν, αλλά δεν τολμούσε να ομολογήσει τον έρωτά της για το γειτονόπουλο. Ο Βασίλης πάλι, είχε αλλάξει ριζικά ζωή, είχε εγκαταλείψει το χαρτί, το αλκοόλ και τα μπορντέλα και περνούσε όλο και περισσότερο χρόνο στην Ελευσίνα. Δυστυχώς στο γάμο τους ορθωνόταν εμπόδιο μεγάλο η μητέρα του Λάσκου, η κυρά Μαριγώ, που θεωρούσε ότι οι απελευθερωμένες γυναίκες ήταν οπωσδήποτε χαλαρών ηθών. Κάτι λοιπόν η μητέρα, κάτι η ψυχολογική κρίση που περνούσε ο Λάσκος μετά την απόταξή του, χώρισαν και χρειάστηκε ο μεγάλος πόλεμος για να τους φέρει πάλι κοντά, όταν έφυγε ο κυβερνήτης του Κατσώνη για το μέτωπο της Μέσης Ανατολής. Η Αντιγόνη της Ελευσίνας δεν έθαψε ποτέ τον νεκρό της. «… τα κόκκαλά του είναι μπλεγμένα στα φύκια του βυθού, ανάμεσα Πήλιο και Σκιάθο. Και τα μοιρολογούν, τις αφέγγαρες νύχτες, οι φώκιες που έχουν τα λημέρια τους στις θαλασσινές σπηλιές εκείνης της ακρογιαλιάς»*.
Επειδή δεν μπορούσε να τον θάψει τον δικό της νεκρό, η Αντιγόνη Μητρομελέτη έγινε κοσμοκαλόγρια. Έκοψε τα μαλλιά της κοντά σαν αντρικά, φορούσε πάντα πολύ απλά και πάμφθηνα ρούχα, ίσια παπούτσια και δεν βαφόταν ποτέ. Διαθέτοντας κάποια οικονομική άνεση ξόδευε όλο το χρόνο της σε δραστηριότητες κοινωφελείς. Ένα μεγάλο μέρος της ζωής της το είχε αφιερώσει στον Πρωτοπρεσβύτερο της Ελευσίνας Γεώργιο Πυρουνάκη. Οργάνωνε συσσίτια, παιδικές κατασκηνώσεις για τα παιδιά των εργατών, μαθήματα για τους αναλφάβητους, κύκλους για τα δικαιώματα των γυναικών και όταν πέθανε, σε προχωρημένη ηλικία, η Ελευσίνα της απέδωσε μεγάλη τιμή και δόξα. Ήταν η «αιώνια μνηστή», το παράδειγμα της πίστης σε αρχές, αισθήματα και ιδέες, που η μοίρα της την έφερε να διασταυρωθεί με έναν κομήτη. Θα μπορούσε να έχει καεί. Δεν διεκδίκησε ποτέ την ισότητα με τους όρους των σημερινών στρατευμένων γυναικών. Όπως εκείνη η αρχαία Αντιγόνη, την ισότητα και τον σεβασμό της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, είχε κατακτήσει μόνη της.
Διάβασα πως κάποιος ή κάποιοι σκοπεύουν τα επόμενα χρόνια να αφαιρέσουν τελείως τη διδαχή της Αντιγόνης του Σοφοκλέους από την ύλη των λυκείων. Όπως οι Αφροαμερικάνοι απ’ το Μιζούρι, ο Νέλσον Μαντέλα και η Αντιγόνη Μητρομελέτη, σας προτείνω να υπερασπιστούμε την κληρονομιά μας απέναντι στο μίσος και τη μανία των σύγχρονων βαρβάρων: «Εκάς οι βέβηλοι».
*Μ. Καραγάτσης – Βασίλης Λάσκος, σελ. 277
