ΕUFIC:"ξεδιπλώνοντας την συσκευασία τροφίμων"

«Ξεδιπλώνοντας» τη συσκευασία τροφίμων

Η συσκευασία των τροφίμων παίζει σημαντικό ρόλο στην προστασία του τροφίμου και την καθυστέρηση της χημικής, φυσικής και βιολογικής αλλοίωσης. Με αυτό τον τρόπο, ακόμα και μια απλή συσκευασία (όπως γυαλί, μέταλλο, πλαστικό και χαρτί) μπορεί να παρατείνει τη ζωή του προϊόντος, να βελτιώσει την ποιότητα και την ασφάλεια, να μειώσει την απώλεια τροφίμου και να προάγει την εκτεταμενή διάθεσή του.

Σημαντικός σκοπός των υλικών συσκευασίας τροφίμων είναι να λειτουργήσουν ως ένα φυσικό φράγμα για την προστασία του περιεχομένου τους από την έκθεση σε μικροοργανσμούς, παράσιτα και την απορρόφηση εξωτερικών οσμών. Τα υλικά συσκευασίας αποτρέπουν μηχανική βλάβη, κραδασμούς, χτυπήματα και προστατεύουν από πιθανή επιμόλυνση ή αλλοίωση κατά την μεταφοράς και την αποθήκευση.1

Επιπρόσθετα, τα περισσότερα τρόφιμα είναι ευαίσθητα στην υγρασία (π.χ. τα μπισκότα μαλακώνουν, το ψωμί ξεραίνεται) και απαιτούν προστασία με τη χρήση κατάλληλης συσκευασίας. Από την άλλη, το οξυγόνο και το φως είναι υπεύθυνα για την οξείδωση, μια διεργασία που έχει ως αποτέλεσμα την απώλεια της γεύσης ή του χρώματος στο κρέας και τη μείωση της βιταμίνης C στους χυμούς φρούτων. Η τεχνική της τροποποιημένης ατμόσφαιρας συσκευασίας (ΤΑΣ) αντικαθιστά την ατμόσφαιρα (αέρα) στο εσωτερικό της συσκευασίας με ένα αέριο ή μίγμα αερίων που παρατείνουν τη ζωή του προϊόντος για αυτά τα τρόφιμα. Για παράδειγμα, μειώνοντας τα επίπεδα οξυγόνου στο εσωτερικό της συσκευασίας μπορεί να επιβραδύνει την ανάπτυξη των βακτηρίων. Ο συνδυασμός αυτής της τεχνολογίας με υλικά συσκευασίας που περιορίζουν τη μεταφορά αερίων από τον εξωτερικό αέρα (δηλαδή σταματούν την είσοδο οξυγόνου) και με χαμηλές θερμοκρασίες αποθήκευσης, αποτρέπει περεταίρω τη φθορά και διατηρεί τα τρόφιμα ασφαλή για περισσότερο χρόνο.2 Συχνά η συσκευασία κατασκευάζεται από πολλά επίπεδα διαφορετικών υλικών, το καθένα από τα οποία προσφέρει ένα λειτουργικό πλεονέκτημα. Για παράδειγμα ένας περιέκτης από χαρτόνι για τη διατήρηση του σχήματος μπορεί να συνδυαστεί με αλουμινόχαρτο καλυμμένο με ρητίνη για την προστασία της φρεσκάδας του προϊόντος λειτουργώντας ως εμπόδιο στην υγρασία και τον αέρα.

Συσκευασία τροφίμων και τεχνολογία
Τα τελευταία 50 χρόνια έγιναν πολλές σημαντικές τεχνολογικές ανακαλύψεις στον τομέα αυτό, όπως: αποστειρωμένη (ελεύθερη βακτηρίων και άλλων μικροοργανισμών) επεξεργασία και συσκευασία, εύκαμπτοι και επαναχρησιμοποιήσιμοι περιέκτες, απορροφητές αερίων, υλικά κατάλληλα για φούρνους μικροκυμάτων, κλείσιμο με μάρτυρα διάρρηξης και ενεργά, έξυπνα και ανακυκλώσιμα συστήματα συσκευασίας.1 Επίσης, κατά τη διάρκεια αυτών των ετών υπήρξε μια μείωση στον αριθμό των παρασκευαστών τροφίμων, η οποία οδήγησε σε πιο εκτεταμένες αλυσίδες διανομής τροφίμων, καλύπτοντας συχνά πολλές Ευρωπαϊκές χώρες.2 Από αυτό προκύπτει η ανάγκη για μεγαλύτερο χρόνο ζωής των προϊόντων, ειδικά για τα φρέσκα και κατεψυγμένα τρόφιμα.

Επιπλέον, η σπουδαιότητα της παράτασης του χρόνου ζωής των προϊόντων τροφίμων και της μείωσης των αποβλήτων αποκτά ολοένα μεγαλύτερη βαρύτητα τα τελευταία χρόνια: η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει θέση στόχο τη μείωση των αποβλήτων τροφίμων κατά 50% 3 και την ανακύκλωση του 75% των συσκευασιών,4 μέχρι το 2030. Αειφόρες εναλλακτικές στη βασισμένη σε πετροχημικά συσκευασία (πλαστική) μπορεί να βοηθήσει στην προστασία του περιβάλλοντος: υλικά που φτιάχνονται από παραπροϊόντα παρασκευής τροφίμων είναι εύκολα ανακυκλώσιμα ή βιοδιασπώμενα και μπορούν να βοηθήσουν στη μείωση αποβλήτων από τη συσκευασία τροφίμων και της υγειονομικής τους ταφής.5 Κάποιες σύγχρονες καινοτομίες στην αειφόρο συσκευασία τροφίμων περιλαμβάνουν χαρτοκιβώτια με επικάλυψη από πατάτα ή ορό γάλακτος,5 ένα βιοδιασπώμενο υποκατάσταστο του πολυστυρενίου φτιαγμένο από μανιτάρια 6 και μπουκάλια βασισμένα στο ζαχαροκάλαμο.7 Έρευνα εκπονείται για να αναπτυχθούν πρόσθετα συσκευασίας που μπορούν να ελέγξουν ή να επιταγχύνουν τον χρόνο κομποστοποίησης ή βιοδιάσπασης των υλικών συσκευασίας. Επίσης, αναπτύσσονται βρώσιμες επικαλύψεις και υμένες (φτιαγμένα από συστατικά όπως κασεΐνη, ορός γάλακτος, κολλαγόνο, αβγά ή καλαμπόκι), υλικά που μπορούν να εφαρμοστούν απευθείας στα προϊόντα τροφίμων, αίροντας την ανάγκη για συσκευασία.8Σε βάθος χρόνου τα υλικά αειφόρου συσκευασίας πρέπει να μειώσουν το κόστος και να αυξήσουν την ανταγωνιστικότητα των παραγωγών συσκευασίας και του αγροτικού τομέα.

Η νανοτεχνολογία μπορεί να θεωρηθεί ένας σημαντικός τομέας ανάπτυξης της καινοτόμου συσκευασίας τροφίμων. Αυτή η εφαρμοσμένη επιστήμη περιλαμβάνει τον έλεγχο της ύλης σε ατομική κλίμακα, με νανοσωματίδια τυπικού μέσου μεγέθους 100 νανόμετρα ή λιγότερο.9 Αυτά τα νέα υλικά έχουν μοναδικές φυσικές και χημικές ιδιότητες, όπως: βελτιωμένη αντοχή, μειωμένο βάρος, αντιμικροβιακές ιδιότητες ή αυξημένη αντίσταση σε θερμότητα, αέρια, υπεριώδη ακτινοβολία και υγρασία.10 Υφιστάμενα πεδία έρευνας περιλαμβάνουν τον σχεδιασμό νανοαισθητήρων που αλλάζουν χρώμα, για την ακαριαία ανίχνευση διαρροών σε τρόφιμα συσκευασμένα σε κενό αέρος ή σε αέριο, διακυμάνσεων της θερμοκρασίας με τον χρόνο και μικροβιακής ανάπτυξης (δηλαδή παρουσία και ανάπτυξη βακτηρίων, ιών ή μούχλας που μπορούν να οδηγήσουν στην αλλοίωση του τροφίμου). Επιπλέον, έχει αναπτυχθεί ενεργή συσκευασία, η οποία περιέχει συντηρητικά που απελευθερώνονται με ελεγχόμενο τρόπο μόνο όταν το τρόφιμο αρχίζει να χαλάει.11

Επίσης, τα αποκαλούμενα υλικά έξυπνης συσκευασίας χρησιμοποιούνται όλο και περισσότερο για την παρακολούθηση και πληροφόρηση της κατάστασης του συσκευασμένου τροφίμου στον καταναλωτή ή σε φορείς της τροφοδοτικής αλυσίδας. Για παράδειγμα, δείκτες στη συσκευασία μπορούν να αλλάζουν χρώμα, ενημερώνοντας τους καταναλωτές εάν το προϊόν έχει θερμανθεί ή ψυχθεί πέρα από την κρίσιμη θερμοκρασία που επηρεάζει την ποιότητα ή την ασφάλεια του τροφίμου (π.χ. κατάψυξη - απόψυξη - επανακατάψυξη).12

Κανονισμός συσκευασίας τροφίμων
Στην ΕΕ, ένα υλικό επαφής με τα τρόφιμα ορίζεται ως οποιοδήποτε υλικό που προορίζεται να -ή λογικά αναμένεται να- έρθει σε επαφή με τρόφιμο κατά την παραγωγή, μεταφορά, αποθήκευση ή κατανάλωση, πχ συσκευασία, εργαλεία κοπής, περιέκτες, μηχανήματα κ.λπ. Ευρωπαϊκοί Κανονισμοί διασφαλίζουν ότι τα υλικά επαφής με τα τρόφιμα που παράγονται και χρησιμοποιούνται στην ΕΕ είναι ασφαλή για την προοριζόμενη χρήση τους.13, 14 Για παράδειγμα, τα υλικά συσκευασίας δεν πρέπει να επηρεάζουν τη σύσταση, τη γεύση ή την οσμή του τροφίμου που περιέχουν με μη αποδεκτό τρόπο. Οι παρασκευαστές πρέπει επίσης να διασφαλίζουν ότι χημικά και σωματίδια από τα υλικά συσκευασίας δεν διαχέονται στο τρόφιμο σε επίπεδα που μπορούν να προκαλέσουν βλάβη. Επιπλέον, έχουν θεσπιστεί συγκεκριμένα μέτρα (με πιο λεπτομερείς περιορισμούς) για να ρυθμίσουν θέματα για συγκεκριμένα υλικά, όπως ανακυκλωμένα πλαστικά, ενεργά και έξυπνα υλικά επαφής με τα τρόφιμα, αναγεννημένη κυτταρίνη και κεραμικά.15

Αναφορές

1. Trinetta V (2016). Definition and Function of Food Packaging.Reference Module in Food Science Published online 1 Dec 2015.
2. Dixon J (2011). Packaging Materials: 9. Multilayer Packaging for Food and Beverages. ILSI Europe Report Series. Brussels. Retrieved 5th August 2016.
3. European Commission. EU Actions on Food Waste.
4. Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Δελτίο τύπου για τη Δέσμη Μέτρων για την Κυκλική Οικονομία: Ερωτήσεις και Απαντήσεις
5. European Commission. Sustainable food packaging from food waste
6. European Commission. Sustainable packaging from “mushroom materials”.
7. http://www.chiefpackagingofficer.com/usda-program-promotes-sustainable-packaging-including-plant-based-bottles/
8. Robinson DKR & Propp T (2011). Innovation-Chain Approach to prospecting technology embedment in society: An illustration for potential nano-enabled agrifood sector transformations. Fourth International Seville Conference on Future-Oriented Technology Analysis (FTA), Seville, 12-13 May 2011.
9. Food Safety Authority of Ireland Nanotechnology and Food
10. RIKILT and Joint Research Centre (2014). Inventory of Nanotechnology Applications in the Agricultural, Feed and Food Sector. EFSA Supporting Publication: EN-621, 125pp.
11. FAO (2010) Report from FAO/WHO expert meeting on the application of nanotechnologies in the food and agriculture sectors: potential food safety implications
12. Ghaani M et al. (2016). An overview of the intelligent packaging technologies in the food sector. Trends in Food Science & Technology 51:1-11.
13. Κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 1935/2004 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 27ης Οκτωβρίου 2004 σχετικά με τα υλικά και αντικείμενα που προορίζονται να έρθουν σε επαφή με τρόφιμα και με την κατάργηση των οδηγιών 80/590/ΕΟΚ και 89/109
14. Κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 2023/2006 της Επιτροπής, της 22ας Δεκεμβρίου 2006, σχετικά με την ορθή πρακτική παραγωγής υλικών και αντικειμένων που προορίζονται να έλθουν σε επαφή με τρόφιμα
15. Food Safety Authority of Ireland (2014) Food Contact Materials