κ. ΝΙΚΟΥ ΠΑΡΑΣΚΕΥΟΠΟΥΛΟΥ, ΥΠΟΥΡΓΟΥ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗΣ προγραμματικές δηλώσεις

Προγραμματικές Δηλώσεις του Υπουργού Δικαιοσύνης, Διαφάνειας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων  κ. Νίκου Παρασκευόπουλου:

Αν η Δικαιοσύνη έχει μία γενική αποστολή, αυτή είναι η κοινωνική ειρήνη.  Με τη δικαιοσύνη «συμμένει η πόλις», κατά την έκφραση του Αριστοτέλη. Δεν καταργούνται οι κοινωνικές συγκρούσεις, αλλά εξομαλύνονται και γίνονται διορθώσεις. Αυτό το τόσο σημαντικό έργο της δικαιοσύνης γίνεται δυσκολότερο σε συνθήκες οικονομικής κρίσης, επειδή δοκιμάζονται οι υποδομές και για πολλούς μειώνονται οι νόμιμες δυνατότητες βελτίωσης των ατομικών όρων ζωής.  Η δικαιοσύνη έχει βέβαια και πάγια σοβαρά προβλήματα. Όλοι μας γνωρίζουμε δύο ενδεικτικά παραδείγματα, που διαρκώς περιγράφονται, διαρκώς καταπολεμούνται με διάφορες στρατηγικές, προγράμματα ή πανάκειες, και όμως είναι εδώ και δεκαετίες σταθερά: την επιβράδυνση των δικών και την συμφόρηση των φυλακών.

Όσα θα αναφέρω παρακάτω, και γενικά η δραστηριότητα του Υπουργείου θα στηριχθούν στις εξής αρχές:

• Το Σύνταγμα ίσταται τυπικά και ουσιαστικά στην κορυφή της ιεραρχίας των κανόνων δικαίου. Η τακτική να προτάσσεται ένα μνημόνιο, να ακολουθεί ένας νόμος, και το Σύνταγμα να παραμερίζεται, δεν έχει θέση στην πολιτική και το έργο της Δικαιοσύνης. Εξάλλου, η προάσπιση του Ελληνικού Συντάγματος είναι ταυτόχρονα και προάσπιση των κοινών Συνταγματικών παραδόσεων της Ευρώπης, που αποτελούν πρωτογενές Ενωσιακό δίκαιο.

• Η Δικαιοσύνη στη συγκρότησή της πρέπει να είναι αξιοκρατική και δημοκρατική.
• Απέναντι στο έγκλημα, δεν έχει θέση μια πολιτική μηδενικής ανοχής, αλλά η δίκαια και αναλογική ποινή. Αυστηρή έναντι ενόχων για σοβαρά εγκλήματα, επιεικής έως και ανεκτική, απέναντι σε μικροπαραβάτες.
• Η ποινική δικαιοσύνη δεν τιμωρεί το φρόνημα, αλλά ένοχες πράξεις που τελέστηκαν. Έμφαση θα δοθεί στην πρόληψη του εγκλήματος και στην επανένταξη, ενώ η φυλακή πρέπει να είναι ανθρώπινη, όχι μόνο λόγω της ανάγκης σεβασμού των ανθρώπινων δικαιωμάτων, αλλά και γιατί αλλιώς  η εγκληματικότητα αναπαράγεται.

Κορυφαίο θεσμικό ζήτημα

Κορυφαίο θεσμικό ζητούμενο της Πολιτείας και της δικαιοσύνης συνιστά η εκκίνηση των διαδικασιών αναθεώρησης του Συντάγματος. Εφόσον η εκκίνηση αποφασιστεί, θα συνδυαστεί με ανοικτό, δημοκρατικό και σε βάθος διάλογο με πολιτικές δυνάμεις, επιστημονικούς και κοινωνικούς φορείς, κοινωνικά κινήματα και με ευρεία διαβούλευση με τους πολίτες. Ως κύρια κατεύθυνση θα έχει τη μείζονα εγγύηση του κράτους δικαίου και του κράτους πρόνοιας. Σημαντικά κεφάλαια της αναθεώρησης θα είναι μεταξύ άλλων οι διατάξεις που αφορούν τη λειτουργία της Βουλής, οι ρυθμίσεις για την Οργάνωση και Λειτουργία της Δικαιοσύνης (άρθρα 87επ.), που θα αναθεωρηθούν προς την κατεύθυνση της ενίσχυσης του αυτοδιοίκητου και της ανεξαρτησίας της, της σύνδεσής της με την κοινωνία, καθώς και οι ρυθμίσεις για την ποινική ευθύνη των Υπουργών που προβλέπονται στο άρθρο 86.

Μέτρα που προγραμματίζονται

1. Λειτουργία Δικαιοσύνης

• Το ισχύον σύστημα διοίκησης της δικαιοσύνης είναι δεκτικό βελτίωσης, ώστε να είναι ταυτόχρονα αξιοκρατικό και δημοκρατικό. Προέχει η αναβάθμιση του αυτοδιοίκητου των δικαστηρίων και του ρόλου των ολομελειών τους. Η αλλαγή έχει ως βάση τις προτάσεις των θεσμικών φορέων της Δικαιοσύνης, κατεξοχήν των δικαστών, των εισαγγελέων, αλλά και αρμόδιων διοικητικών υπαλλήλων, με ακρόαση και των επιστημονικών συλλόγων. Στο σημείο αυτό επισημαίνεται ότι λειτουργοί της δικαιοσύνης είναι μεταξύ άλλων και οι δικηγόροι, οι συμβολαιογράφοι, οι υποθηκοφύλακες και οι δικαστικοί επιμελητές, η γνώμη των οποίων θα ακούγεται πάντοτε προσεκτικά, προς όφελος όχι μόνο ή απλώς των ιδίων, αλλά της δικαιοσύνης. Στους χώρους της απονομής της δικαιοσύνης θα επιδιωχθεί οι μεταρρυθμίσεις να συγχρονίζονται με εξασφάλιση ή βελτίωση των υποδομών.
• Η συμμετοχή μας στο ευρωπαϊκό πλαίσιο θεσμών και ειδικά στο Συμβούλιο Υπουργών Δικαιοσύνης της Ευρωπαϊκής Ένωσης κατά τη διαμόρφωση των κοινών πολιτικών θα εγγυάται πρωταρχικά τα ανθρώπινα δικαιώματα. Επίσης, η προσαρμογή της ελληνικής νομοθεσίας σε διεθνή συμβατικά κείμενα ή οδηγίες, θα προχωρήσει με βάση τις συμβατικές υποχρεώσεις της χώρας, αλλά και με στάθμιση των κοινωνικών αναγκών και πρωτίστως του Συντάγματος.
• Θα λάβει χώρα μια αναθεώρηση  των όρων λειτουργίας της Εθνικής Σχολής Δικαστών, ιδίως με την προώθηση των θεσμών επιμόρφωσης των δικαστών, με έμφαση στα πεδία του ρατσισμού, της ξενοφοβίας και των ναρκωτικών.
• Θα προωθηθούν μέτρα επιτάχυνσης της απονομής της δικαιοσύνης, τα οποία να μην υποβαθμίζουν τις εγγυήσεις ορθοδικίας. Προτεραιότητα θα έχει η προσπάθεια κάλυψης των κενών οργανικών θέσεων δικαστών και δικαστικών υπαλλήλων.
• Η καταπολέμηση της διαφθοράς και των εγκλημάτων γενικά θα υπηρετηθεί από τη λειτουργία της Δικαιοσύνης (στο μέτρο της αρμοδιότητάς της) και σε συνεργασία με τα άλλα αρμόδια Υπουργεία και αρχές. Όπως είπε χθες ο Πρωθυπουργός, υποθέσεις οικονομικής διαφθοράς, οι λίστες (Λαγκάρντ, Λιχτενστάιν) και κάθε διαθέσιμο στοιχείο θα διερευνηθούν και θα προωθηθούν, όπως και οι διεκδικήσεις αποζημιώσεων και κατοχικών δανείων κατ΄ εκτέλεση δικαστικών αποφάσεων. Συνεργασία επίσης με άλλα Υπουργεία θα χρειαστεί για τον προσδιορισμό μέτρων προστασίας των οφειλετών των λεγόμενων κόκκινων δανείων, εκεί όπου οι λόγοι της αδυναμίας τους φαίνεται να είναι κοινωνικοί.
• Υπάρχει μια σημαντική προεργασία για την παραγωγή νέων Κωδίκων. Θα γίνει μια προσπάθεια αναθεώρησης των αντίστοιχων σχεδίων, υπό το φώς των αρχών που αναφέρθηκαν παραπάνω, και θα προωθηθούν σταδιακά, ανάλογα με το βαθμό ωριμότητας. Ήδη μπορούν να ανακοινωθούν τα εξής:
• Το Σχέδιο Σωφρονιστικού Κώδικα, εμφανίζεται περισσότερο προσαρμοσμένο στις νέες συνθήκες. Θα προωθηθεί κατά προτεραιότητα, μετά βέβαια από επεξεργασία.
• Το Σχέδιο Κώδικα Πολιτικής Δικονομίας περιλαμβάνει μεταξύ άλλων ρυθμίσεις για την απόδειξη, τις προθεσμίες και την αναγκαστική εκτέλεση (κατασχέσεις, πλειστηριασμούς) που προβλέπουν ταχύτητες εκτέλεσης κοινωνικά και δικονομικά δυσβάσταχτες. Αυτά θα αναθεωρηθούν, στο πλαίσιο μιας συνολικής επανεξέτασης, αφού έχουν καταγραφεί έντονες αντιδράσεις επιστημονικών συλλόγων και ενώσεων.
• Το Σχέδιο Κώδικα Ποινικής Δικονομίας περιλαμβάνει πολύ χρήσιμες μεταρρυθμίσεις, αλλά στο σύνολό της η ισχύουσα ποινική δικονομία περιλαμβάνει επίσης ρυθμίσεις, όπως αυτές που αφορούν τα μονομελή δικαστήρια κακουργημάτων, που χρειάζεται να αναθεωρηθούν στο πλαίσιο συνολικής επανεξέτασης.
• Η προώθηση του Σχεδίου Ποινικού Κώδικα, επίσης σημαντικού έργου, μπορεί να έπεται, ώστε να εξεταστούν προηγουμένως προσεκτικά οι γενικότερες πρακτικές και κάποτε αλυσιδωτές επιδράσεις ορισμένων ρυθμίσεων στο ποινικό σύστημα, (όπως για παράδειγμα αυτές για τον αποκλεισμό της μετατροπής στερητικών της ελευθερίας ποινών σε χρηματικές.)
• Θα λάβει χώρα μείωση των δαπανών πρόσβασης στη δικαιοσύνη, που καθιστούν απαγορευτική την προσφυγή των αδυνάτων και κάποτε και του μέσου πολίτη σε αυτήν, ενώ έχουν υποστεί κριτική από εγχώριους και διεθνείς οργανισμούς.
• Βελτίωση υποδομών. Ήδη προχωρεί ένα σημαντικό έργο ηλεκτρονικής διασύνδεσης των δομών και υπηρεσιών της δικαιοσύνης, το οποίο θα στηριχθεί και θα προωθηθεί, στο μέτρο της ανταπόκρισής του στις ανάγκες της απονομής της δικαιοσύνης στη χώρα μας.

2. Ποινικό σύστημα και αντεγκληματική πολιτική

• Θα περιοριστεί  δραστικά η επιβολή ποινικού εγκλεισμού σε ανηλίκους. Θα προβλέπεται μόνο για ανηλίκους ηλικίας 15-18 ετών που έχουν τελέσει ανθρωποκτονία. Αυτοί θα μετρώνται προφανώς στα δάχτυλα του ενός χεριού ή θα είναι ανύπαρκτοι, κι έτσι οι φυλακές ανηλίκων θα καταργηθούν. Αν εμφανιστούν ανήλικοι καταδικασμένοι για τις παραπάνω πράξεις, θα κρατούνται σε κάποιο ιδιαίτερο τμήμα στεγανό απέναντι στους ενήλικες κρατούμενους.
• Κατά τα τελευταία 20 χρόνια υπήρξε μια τάση αναγωγής πλημμελημάτων σε κακουργήματα. Επειδή τα κακουργήματα πρακτικά οδηγούν σχεδόν πάντοτε στη φυλακή, αυτό υπήρξε ένα από τα βασικά αίτια της συμφόρησης των φυλακών. Θα επιδιωχθεί επιλεκτικά μια ελάφρυνση, με την τροπή κακουργημάτων σε πλημμελήματα τιμωρούμενα με ποινή από 2 έως 5 έτη. Η αλλαγή αυτή θα λάβει χώρα στο πλαίσιο της συνολικότερης μεταρρύθμισης του Ποινικού Κώδικα.
• Θα προχωρήσει η κατάργηση σωφρονιστικών καταστημάτων τύπου Γ’. Ο θεσμός που πρόσφατα έχει εισαχθεί είναι από πολλές απόψεις προβληματικός. Αλλάζει ποιοτικά την ποινή χωρίς πάντα να στηρίζεται η αλλαγή αυτή σε δικαστική κρίση, πράγμα που σημαίνει δυσαναλογία σε σχέση με ό,τι είχε κριθεί ως δίκαιη ποινή. Οι όροι υπαγωγής στα σωφρονιστικά καταστήματα τύπου Γ΄ ήταν τόσο ευρείς, ώστε να απειλείται η πλειονότητα των κρατουμένων. Εξάλλου οι στερήσεις δικαιωμάτων πχ. επικοινωνίας έφθαναν σε αναίρεση θεμελιακών ανθρώπινων δικαιωμάτων. Η κατάργηση βέβαια δεν σημαίνει ότι δεν είναι δυνατόν να υπάρχουν πτέρυγες με αυξημένα μέτρα ασφαλείας σε διάφορα σωφρονιστικά καταστήματα. Η επιβάρυνση όμως δεν θα αφορά τις στοιχειώδεις εγγυήσεις ανθρώπινων δικαιωμάτων. Εξάλλου θα επιτρέψει να αναβαθμιστούν οι όροι κράτησης για τους λοιπούς κρατούμενους.
• Θα διασφαλιστούν κατά προτεραιότητα οι όροι ιατρικής περίθαλψης των κρατουμένων και θα ενισχυθούν οι δυνατότητες εκπαίδευσής τους.
• Σε συνεννόηση με τους Εισαγγελείς, θα επιδιωχθεί θέσπιση μέτρων που θα κατευθύνουν στη φειδώ κατά την άσκηση των διώξεων. Θα προωθηθούν θεσμοί συνδιαλλαγής εισαγγελέα-πολίτη που δεν θα αφορούν όμως τα σοβαρά εγκλήματα.
• Σε ότι αφορά το σωφρονιστικό σύστημα, προτεραιότητα έχει η αύξηση του αριθμού του προσωπικού. Αυτή τη στιγμή, με συνθήκες υπέρμετρου συνωστισμού των κρατουμένων που οδηγούν σε δημιουργία αβίωτων συνθηκών, υπάρχουν διαθέσιμες πτέρυγες και καταστήματα ολόκληρα άδεια, που αδυνατούν να λειτουργήσουν ελλείψει προσωπικού. Η επίλυση προβλημάτων που άπτονται της ανθρώπινης αξιοπρέπειας έχει απόλυτη προτεραιότητα.
• Διέξοδο αποσυμφόρησης και μάλιστα με όρους αντεγκληματικής αποτελεσματικότητας, θα προσφέρει η κινητοποίηση της εφαρμογής των εναλλακτικών μέτρων απεξάρτησης που ήδη προβλέπονται από την ισχύουσα νομοθεσία (παρακολούθηση θεραπευτικής δομής εκτός φυλακής) και ωστόσο δεν αξιοποιούνται.
• Θα επιδιωχθεί τάχιστα, σε συνεργασία με τον Υπουργό Υγείας, η ένταξη των σωφρονιστικών δομών του σωφρονιστικού συστήματος στο ΕΣΥ.

3. Ανθρώπινα δικαιώματα

• Διασφάλιση δικαιοκρατικών όρων κατά τις προσαγωγές και συλλήψεις στο πλαίσιο της ποινικής διαδικασίας, σε συνεργασία με το Υπουργείο Προστασίας του Πολίτη.
• Βελτίωση θεσμών νομικής αρωγής με ιδιαίτερη έμφαση σε ευάλωτες ομάδες πληθυσμού, όπως ανήλικοι, μετανάστες, αλλοδαποί.
• Εξειδίκευση κανόνων διαφάνειας στη λειτουργία των κρατικών θεσμών.
• Η νομοθεσία για το σύμφωνο συμβίωσης πρέπει να τροποποιηθεί, ώστε να αφορά και τα ομόφυλα ζευγάρια (υπάρχει σχετική καταδίκη της χώρας μας από 7.11.2013 από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, για παραβίαση των άρθρων 8 και 14 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου).
• Η χώρα μας έχει ένα νέο νόμο για την καταπολέμηση του ρατσισμού και της ξενοφοβίας, ο οποίος έχει ως κύριο γενικό αντικείμενο το ρατσιστικό λόγο, κι όχι τις ρατσιστικές πράξεις. Ο νόμος χρειάζεται να τροποποιηθεί, ώστε να καλύψει τις βλαβερές ή επικίνδυνες ρατσιστικές συμπεριφορές.
• Θα επιχειρηθεί βελτίωση της διαδικασίας και επεξεργασίας στατιστικών δεδομένων, ώστε να ανταποκρίνονται σε διεθνείς προδιαγραφές και να καλύπτονται και θέματα ανθρώπινων δικαιωμάτων.

Φθάνοντας στον επίλογο θέλω να επαναλάβω ότι σε κάθε πρόβλημα που θα ανακύπτει το πρώτο βήμα επίλυσης θα είναι ο διάλογος. Θα προηγείται, από την πλευρά μας μέσω των αρμόδιων οργάνων, διάλογος με όλους: με υπόπτους, ενόχους, κουκουλοφόρους, με επιφανείς ή αφανείς εξίσου, γιατί  είναι σαφές ότι όπου ο διάλογος παραλείπεται ελλοχεύει η βία.

---