Των Ιωάννη Γκιτσάκη και Κωνσταντίνου Παπακασόλα
Ο κλάδος
των ελευθέρων επαγγελματιών αντιμετωπίζει
τα τελευταία χρόνια σοβαρά προβλήματα, λόγω των υπέρμετρων φορολογικών και ασφαλιστικών επιβαρύνσεων, οι οποίες επιβλήθηκαν κατά την περίοδο της κρίσης και οδήγησαν σε αντίθετα αποτελέσματα από αυτά που επεδίωκαν. Πράγματι, η μεν αύξηση των ασφαλιστικών εισφορών οδήγησε σε αδυναμία καταβολής τους από μεγάλη μερίδα ελευθέρων επαγγελματιών και, ως εκ τούτου, σε μείωση των εσόδων των ασφαλιστικών φορέων, η δε αύξηση της φορολογίας δεν επέφερε αντίστοιχη αύξηση των κρατικών εσόδων, αλλά οδήγησε πολλούς αυτοαπασχολούμενους και επιστήμονες εκτός επαγγέλματος.
Παρακάτω καταγράφονται ορισμένα από τα σημαντικότερα προβλήματα των ελευθέρων επαγγελματιών και προτείνονται ρεαλιστικές λύσεις για την αντιμετώπισή τους, οι οποίες μπορούν να οδηγήσουν και σε αύξηση των κρατικών εσόδων, στα πλαίσια της παραδοχής, ότι η καθιέρωση ρεαλιστικών φορολογικών και ασφαλιστικών υποχρεώσεων οδηγεί σε αύξηση της εισπραξιμότητάς τους.
1. Αλλαγή του συστήματος φορολόγησης των ελευθέρων επαγγελματιών
Το σύστημα φορολόγησης από το φορολογικό έτος 2013 και μετά αποτελεί το μεγαλύτερο πρόβλημα των ελευθέρων επαγγελματιών. Με την επιβολή ΦΠΑ 24% και φόρου εισοδήματος που ξεκινά από 22% (χωρίς αφορολόγητο), το ήμισυ των εισπράξεων μας πηγαίνει απευθείας στο Κράτος. Αν προσθέσουμε και το τέλος επιτηδεύματος, την εισφορά αλληλεγγύης (η οποία αν και αρχικώς ορίσθηκε ως έκτακτη, έχει πλέον ενσωματωθεί στη φορολογική κλίμακα) και την προκαταβολή φόρου 100% για το επόμενος έτος, γίνεται αντιληπτό ότι το φορολογικό βάρος είναι δυσβάστακτο.
Σημειώνεται, ότι με βάση τη φορολογική νομοθεσία που εφαρμόζεται από το έτος 2013, φορολογούμαστε από το 1ο ευρώ, με συντελεστές που ξεκινούν σήμερα από 22%. Αυτό που δεν έχει γίνει ευρέως αντιληπτό είναι, όμως, ότι τα ποσά αυτά τα καταβάλλουμε ως φόρο και
επί τεκμαρτών εισοδημάτων. Δηλαδή, π.χ. ένας επιστήμονας, ακόμα και αν είχε 5.000 ευρώ πραγματικό εισόδημα, αλλά έχει στην κυριότητά του ένα σπίτι και ένα αυτοκίνητο (στα οποία προστίθεται και το τεκμαρτό ατομικό εισόδημα των 3.000 ευρώ), θα του προσδιοριστεί ένα τεκμαρτό εισόδημα τουλάχιστον 12.000 ευρώ, επί του οποίου θα πληρώσει φόρο 2.640 ευρώ + 650 ευρώ τέλος επιτηδεύματος + 2,2% εισφορά αλληλεγγύης, πλέον την προκαταβολή φόρου 100% του επόμενου έτους.
Προτείνεται:(α) Να προστεθεί ένας ακόμα κατώτατος συντελεστής στη φορολογία εισοδήματος των ελευθέρων επαγγελματιών π.χ. 9 – 10%. Με τον τρόπο αυτό αποκαθίσταται εν μέρει η παραβιασθείσα σήμερα αρχή της ισότητας συμμετοχής στα δημόσια βάρη.
(β) Να θεσπιστεί
αφορολόγητο όριο και για τους ελεύθερους επαγγελματίες, καθώς ο χαρακτηρισμός μας ως «φυσικών προσώπων που ασκούν επιχειρηματική δραστηριότητα» και η εξομοίωσή μας ουσιαστικά με επιχειρήσεις συνιστά προφανώς αντισυνταγματική διάκριση από τους υπόλοιπους φορολογούμενους.
(γ) Να καταργηθούν ή να μειωθούν σε ρεαλιστική βάση τα τεκμήρια φορολόγησης.
2. Αύξηση του ορίου υπαγωγής στο ΦΠΑ
Η επιβολή ΦΠΑ 24% στις υπηρεσίες που παρέχουν οι αυτοαπασχολούμενοι και κυρίως οι επιστήμονες, δεν επιβαρύνει τους ίδιους, όπως εσφαλμένα θεωρείται, αλλά τους πελάτες τους. Καθιστά δηλαδή ακριβότερο το κόστος των παρεχόμενων υπηρεσιών.
Προτείνεται:
Να αυξηθεί το όριο του τζίρου για την απαλλαγή από τον ΦΠΑ, από το ποσό των 10.000 ευρώ που ισχύει σήμερα, σε αυτό του κοινοτικού μέσου όρου που είναι περίπου στις 25.000 ευρώ. Η συζήτηση για την απαλλαγή από το ΦΠΑ των μικρών επιχειρήσεων και ελευθέρων επαγγελματιών με τζίρους κάτω των 25.000 ευρώ είχε ξεκινήσει στο Υπουργείο Οικονομικών το 2013, μετά από σχετική πρόταση του ΔΝΤ, αλλά δεν έχει ληφθεί σχετική απόφαση μέχρι σήμερα.
3. Τέλος επιτηδεύματος
Το τέλος επιτηδεύματος αποτελεί πολύ σοβαρό ζήτημα, καθώς, πέρα από το ότι αποτελεί ήδη ένα σοβαρό βάρος για κάθε ελεύθερο επαγγελματία, μελλοντικά το ύψος του θα μπορούσε να προσαυξάνεται κατά το δοκούν, ανάλογα με τα κενά του κρατικού προϋπολογισμού. Ήδη η πρώτη προσαύξηση έγινε από τα 500 ευρώ στα 650 ευρώ και οροφή δεν υπάρχει.
Προτείνεται:
Να καταργηθεί το τέλος επιτηδεύματος, άλλως να αφαιρείται από τον οφειλόμενο φόρο και να μην προστίθεται σε αυτόν.
4. Θέσπιση απλούστερης φορολογικής νομοθεσίας
Η αύξηση της φορολογικής γραφειοκρατίας τα τελευταία έτη είναι κατακόρυφη και εξοντωτική, ειδικά για αυτοαπασχολούμενους που δεν έχουν την οικονομική δυνατότητα να απευθυνθούν σε λογιστή. Πέρα από τις δηλώσεις φορολογίας εισοδήματος, υποχρεούμαστε να υποβάλουμε 4 περιοδικές δηλώσεις ΦΠΑ, 7 δηλώσεις παρακρατούμενων φόρων (προσωρινές και οριστική), ετήσιες συγκεντρωτικές καταστάσεις (ΜΥΦ) και 4 καταστάσεις με τις έγγραφες συμφωνίες αμοιβών με τους πελάτες μας.
Οι περισσότεροι νέοι (αλλά και παλαιότεροι) αυτοαπασχολούμενοι προσπαθούν να τηρούν από μόνοι τους τις φορολογικές τους υποχρεώσεις (χωρίς λογιστή). Όμως, η φορολογική γραφειοκρατία συνεχώς αυξάνεται, σε σημείο που αναγκάζονται να αναλώνουν ένα μεγάλο μέρος του παραγωγικού τους χρόνου για την παρακολούθηση της φορολογικής νομοθεσίας και την τήρηση των υποχρεώσεων που απορρέουν από αυτή.
Προτείνεται:
Να θεσπιστεί μια απλούστερη φορολογική διαδικασία για μικρές επιχειρήσεις και επαγγελματίες με χαμηλούς τζίρους (π.χ. κάτω από 25.000 ευρώ). Με απλές διατάξεις για την τήρηση των βιβλίων μας, χωρίς έντυπο Ε3 (ή έστω με ένα απλοποιημένο μονοσέλιδο Ε3), με εξαίρεση από το ΦΠΑ (ή έστω με την υποχρέωση υποβολής μίας μόνο ετήσιας δήλωσης ΦΠΑ και όχι περιοδικών δηλώσεων), με την κατάργηση της υποχρέωσης υποβολής συγκεντρωτικών καταστάσεων (ΜΥΦ), με την κατάργηση της υποχρέωσης υποβολής τριμηνιαίων καταστάσεων εγγράφων συμφωνιών με τους πελάτες μας κλπ. Μία απλή φορολογική διαδικασία «de minimis».
5. Ηλεκτρονικές συναλλαγές και POS
Η καθιέρωση της υποχρεωτικής αποδοχής καρτών πληρωμής από τους ελεύθερους επαγγελματίες συνιστά μία ακόμα άσκοπη και υπέρμετρη επιβάρυνση πολλών κλάδων, η οποία επιβλήθηκε χωρίς κανένα προηγούμενο σχεδιασμό.
Άσκοπη, διότι ο υποτιθέμενος σκοπός της πάταξης της φοροδιαφυγής μέσω των ηλεκτρονικών πληρωμών μπορεί να επιτευχθεί εξίσου με άλλα μέσα, τα οποία δεν συνεπάγονται οικονομική και γραφειοκρατική επιβάρυνση από μέρους μας, όπως λ.χ. η κατάθεση σε τραπεζικό λογαριασμό.
Υπέρμετρη, διότι ο αυτοαπασχολούμενος επιβαρύνεται με το κόστος αγοράς του POS, με το ετήσιο κόστος χρήσης του (κατοχής, συντήρησης ή όπως αλλιώς ονομάζεται), καθώς και με τις τραπεζικές προμήθειες στην ήδη χαμηλή εναπομείνασα (μετά την αφαίρεση φορολογικών και ασφαλιστικών κρατήσεων) αμοιβή του.
Χωρίς σχεδιασμό, διότι η επιβολή της υποχρέωσης εγκατάστασης POS έγινε οριζόντια,χωρίς όριο τζίρου, χωρίς να ληφθούν υπόψη οι ειδικές περιπτώσεις αυτοαπασχολούμενων με έδρα την οικία τους, οι περιπτώσεις περισσότερων συνεργαζόμενων στο ίδιο γραφείο κλπ.
Προτείνεται:
Να εξαιρεθούν οι επιστήμονες από την υποχρέωση εγκατάστασης POS, καθώς ο σκοπός του νόμου (πάταξη της φοροδιαφυγής μέσω ηλεκτρονικών συναλλαγών) επιτυγχάνεται εξίσου με την πρόβλεψη της κατάθεσης των αμοιβών σε τραπεζικό λογαριασμό τους.
Εναλλακτικά, προτείνεται:
Να τεθεί ένα όριο τζίρου (π.χ. άνω των 25.000 ευρώ), πάνω από το οποίο θα υπάρχει υποχρέωση εγκατάστασης POS από τους αυτοαπασχολούμενους. Επιπλέον, να μειωθούν στο ελάχιστο οι τραπεζικές προμήθειες, σύμφωνα και με τον Κανονισμό (ΕΕ) 2015/751 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 29ης Απριλίου 2015, σχετικά με τις διατραπεζικές προμήθειες για πράξεις πληρωμών με κάρτες, που προβλέπει διατραπεζική προμήθεια ανά συναλλαγή που δεν μπορεί να υπερβαίνει το 0,2% της αξίας της συναλλαγής για οποιαδήποτε συναλλαγή με χρεωστική κάρτα ή τα 0,05 ευρώ ανά συναλλαγή (άρθρο 3 παρ. 1 και 2).
6. Θέσπιση ενιαίου ανώτατου ορίου δημοσιονομικής (φορολογικής και ασφαλιστικής) επιβάρυνσης
Όπως προαναφέρθηκε, η συνολική δημοσιονομική (φορολογική και ασφαλιστική) επιβάρυνση των ελευθέρων επαγγελματιών κυμαίνεται σήμερα από 60% (σύμφωνα με τα «αισιόδοξα» στοιχεία της κυβέρνησης) έως και άνω του 100% (σύμφωνα με τεκμηριωμένα στοιχεία των φορέων των ελευθέρων επαγγελματιών). Είναι προφανές, ότι μια τέτοια υπέρμετρη επιβάρυνση συνιστά αντικίνητρο εργασίας και κίνητρο απόκρυψης εισοδημάτων.
Προτείνεται:
Να θεσπιστεί ένα ανώτατο όριο δημοσιονομικής (φορολογικής και ασφαλιστικής) επιβάρυνσης, το οποίο σε καμία περίπτωση δεν θα πρέπει να υπερβαίνει το 45% του φορολογητέου εισοδήματος ή τον εκάστοτε προβλεπόμενο ανώτατο φορολογικό συντελεστή φορολόγησης του εισοδήματος. Στο ανώτατο αυτό όριο δημοσιονομικής επιβάρυνσης θα πρέπει να περιλαμβάνονται όλες οι φορολογικές επιβαρύνσεις που συνδέονται με το εισόδημα (φόρος εισοδήματος, προκαταβολή φόρου εισοδήματος, εισφορά αλληλεγγύης, τέλος επιτηδεύματος κλπ.) και όλες οι ασφαλιστικές επιβαρύνσεις που προσδιορίζονται με βάση το εισόδημα (ασφαλιστικές εισφορές κλπ.).
7. Ασφαλιστικά θέματα
Για τα προβλήματα που δημιουργήθηκαν με τον πρόσφατο νόμο 4387/2016 για το ασφαλιστικό επιγραμματικά μόνο αναφέρονται οι προτεινόμενες λύσεις:
α. Θέσπιση ατομικής εισφοράς 6,77% και για τους ελεύθερους επαγγελματίες.
β. Κλιμακωτό κατώτατο όριο ασφαλιστικών εισφορών.
γ. Κλιμακωτό ανώτατο όριο ασφαλιστικών εισφορών.
δ. Υπολογισμός με βάση τον καθαρό και όχι το μικτό βασικό μισθό.
Ειδικότερη αναφορά θα πρέπει να γίνει στο πρόβλημα της αφαίρεσης των ασφαλιστικών εισφορών από το φορολογητέο εισόδημα, το οποίο δημιουργήθηκε με το νέο νόμο 4472/2017. Πράγματι, με το άρθρο 58 παρ. 1 του νόμου αυτού τροποποιήθηκε, κατ’ απαίτηση των «θεσμών» η μηνιαία βάση υπολογισμού των ασφαλιστικών εισφορών των ελευθέρων επαγγελματιών και προβλέφθηκε, ότι στο καθαρό φορολογητέο εισόδημα, το οποίο αποτελεί τη βάση για τον υπολογισμό των ασφαλιστικών εισφορών μας, συμπεριλαμβάνονται και οι εισφορές του προηγούμενου έτους (οι οποίες, στη φορολογία εισοδήματος θεωρούνται ως επαγγελματικές δαπάνες και αφαιρούνται από τα ακαθάριστα έσοδα).
Η διάταξη αυτή, παρά τις σφοδρές αντιδράσεις όλων των ελευθέρων επαγγελματιών, φαίνεται καταρχήν ορθή, καθώς σε καμία ευρωπαϊκή χώρα οι ασφαλιστικές εισφορές δεν θεωρούνται ως επαγγελματική δαπάνη και δεν αφαιρούνται από τα ακαθάριστα έσοδα, προκειμένου να καθοριστεί το καθαρό φορολογητέο εισόδημα. Πράγματι, οι ασφαλιστικές εισφορές αποτελούν προσωπική δαπάνη του ελεύθερου επαγγελματία, η οποία αφορά στη συνταξιοδοτική του κάλυψη και στην υγειονομική του περίθαλψη και όχι επαγγελματική δαπάνη, η οποία αφορά στην άσκηση του επαγγέλματός του.
Πλην, όμως, η θέσπιση της (καταρχήν ορθής αυτής) διάταξης έχει ως αποτέλεσμα την έμμεση αύξηση των ήδη υπέρμετρων ασφαλιστικών εισφορών των ελευθέρων επαγγελματιών. Ως αντιστάθμισμα της αύξησης αυτής προτείνεται ο αποχαρακτηρισμός των ασφαλιστικών εισφορών των ελευθέρων επαγγελματιών ως επαγγελματικών δαπανών και η αφαίρεσή τους από το φορολογητέο εισόδημα, όπως ακριβώς γινόταν μέχρι το έτος 2010. Με τον τρόπο αυτό, αντισταθμίζεται εν μέρει η νέα αυτή αύξηση των ασφαλιστικών εισφορών των ελευθέρων επαγγελματιών, ειδικά στις περιπτώσεις που αυτοί φορολογούνται με βάση το τεκμαρτό εισόδημά τους, καθώς στην τελευταία αυτή περίπτωση η αφαίρεση των ασφαλιστικών εισφορών από τα ακαθάριστα έσοδά τους δεν είχε κανένα απολύτως όφελος (καθώς αφορούσε μόνο στο, μικρότερο του τεκμαρτού, πραγματικό εισόδημά τους). Αντιθέτως, η αφαίρεση των ασφαλιστικών εισφορών και από το πραγματικό, αλλά και από το τεκμαρτό εισόδημα, έχει προφανές όφελος για τους ελεύθερους επαγγελματίες, οδηγώντας (δικαίως) σε αντίστοιχη μείωση του φόρου εισοδήματος.
Η πρόταση αυτή, αφενός είναι φοροτεχνικά ορθή και σύμφωνη με την ευρωπαϊκή πρακτική, και αφετέρου μπορεί να αντισταθμίσει μερικώς τη νέα αύξηση των ήδη υπέρμετρων ασφαλιστικών εισφορών των ελευθέρων επαγγελματιών.
Τα προβλήματα που αναφέρθηκαν παραπάνω σίγουρα δεν αποτελούν τα μοναδικά προβλήματα του κλάδου των ελευθέρων επαγγελματιών. Αποτελούν όμως ορισμένα από τα σημαντικότερα οικονομικά ζητήματα που απασχολούν τους αυτοαπασχολούμενους. Οι λύσεις που προτείνονται, σίγουρα δεν αποτελούν τις μοναδικές λύσεις, πλην όμως είναι λύσεις λογικές, ρεαλιστικές, εφαρμόσιμες και έχουν το ελάχιστο δυνατό δημοσιονομικό κόστος και το μέγιστο δυνατό ανταποδοτικό όφελος για τον κλάδο των ελευθέρων επαγγελματιών. Είναι λύσεις επιβίωσης σε συνθήκες οικονομικής εξόντωσης.
* Ο κ. Ιωάννης Γκιτσάκης (twitter @gitsakis) είναι Δικηγόρος Θεσσαλονίκης και Διδάκτωρ Διοικητικού Δικαίου και ο κ. Κωνσταντίνος Παπακασόλας είναι Δικηγόρος Αθηνών, αμφότεροι εκ των συνιδρυτών της διαδικτυακής ομάδας «Πανελλήνια Ένωση Δικηγόρων» (Π.Ε.Δ.).
