Με αφορμή το masterclass βυζαντινής μουσικής στη Scuola Romana di Musica την 1η Νοεμβρίου και τις επερχόμενες καλλιτεχνικές εμφανίσεις της στη Ρώμη, η Νεκταρία Καραντζή παραχώρησε αποκλειστική συνέντευξη στον Gianluca Grossi για το Osservatorio Balcani e Caucaso Transeuropa, όχι μόνο για καλλιτεχνικά και μουσικά θέματα αλλά και για πνευματικά και θεολογικά ζητήματα και δογματικές διαφορές μας με τον Καθολικισμό.
Παρακάτω παρατίθεται το κείμενο της Συνέντευξης μεταφρασμένο στα Ελληνικά:
«Ύμνοι και Τραγούδια για την Παναγία». Θα ήθελα να ξεκινήσω από εκεί. Γιατί ένα διπλό CD αφιερωμένο στην Παναγία.
Υπήρξε ένα όνειρό μου, εδώ και χρόνια, να ηχογραφήσω κάποια στιγμή ένα έργο για την Παναγία. Ήταν το ελάχιστο, νομίζω, που θα μπορούσα να κάνω ως μουσικός, που έχω επιλέξει να ειδικεύομαι στη θρησκευτική-ιερή μουσική, απέναντι σε ένα από τα πιο ιερά πρόσωπα της πίστης μας. Το όνομα της Παναγίας, σε κάθε τόπο και σε κάθε εποχή, βρίσκεται στα χείλη όλου του κόσμου. Ο ελληνικός πολιτισμός επίσης, πέραν από την πανέμορφη ορθόδοξη υμνολογία που έχει αναφορά στο όνομά Της, διαθέτει και μια μεγάλη ποικιλία παραδοσιακών τραγουδιών αφιερωμένα σε Εκείνη. Τραγούδια της Θάλασσας, της Ξενιτιάς, της Αγάπης κ.α. συνθέτουν ένα πανέμορφο πολιτιστικό θησαυρό εμπνευσμένο από την απλή και βαθειά αγάπη των ανθρώπων μιας άλλης εποχής προς το πρόσωπο της Θεοτόκου. Έτσι, ήταν μεγάλη η χαρά μου ότι εκδόθηκε το πρώτο μέρος αυτού του έργου από την Ορθόδοξη Εκκλησία της Ελλάδος, με την ευλογία του Μακαριωτάτου Αρχιεπισκόπου Αθηνών και πάσης Ελλάδος κ. Ιερώνυμου.
Στην Καθολική Εκκλησία είναι η Μαρία, στην Ορθόδοξη Εκκλησία η Θεοτόκος. Υπάρχουν διαφορές;
Το πρόσωπο της Παναγίας είναι γνωστό και κοινό σε όλον τον χριστιανικό κόσμο, όπως σωστά αφήνετε να εννοηθεί. Ασφαλώς όμως ανάλογα με το δόγμα καθεμιάς πίστης, η θέση που αποδίδουν στην Παναγία μας οι άνθρωποι διαφοροποιείται. Η θέση της βέβαια, ο ρόλος της και η Αγιότητά της δεν καθορίζεται από τους ανθρώπους και ούτε στ’ αλήθεια την έχει ανάγκη η ίδια. Μάλλον εμείς είμαστε που έχουμε ανάγκη να αναγνωρίζουμε και να αποδίδουμε την αξία στο άξιο και τη σημασία στο σημαίνον, όχι για το άξιο και το σημαίνον, αλλά για εμάς τους ίδιους, για δική μας δηλαδή ωφέλεια. Επειδή δεν έχω την ιδιότητα του θεολόγου, δεν θα τολμούσα να μπω σε δογματικές λεπτομέρειες για τις διαφορές. Ως ορθόδοξη χριστιανή ωστόσο, μπορώ να αναφέρω ότι για εμάς τους Ορθοδόξους, η Παναγία είναι αυτό που δηλώνει πρώτ’ απ’ όλα η βασική της προσφώνηση. Είναι ιεραρχικά πάνω από όλους τους Αγίους, αλλά και τα αγγελικά τάγματα. Είναι η Βασίλισσα των Ουρανών. Είναι το πρώτο πρόσωπο μετά την Αγία Τριάδα και ο άνθρωπος που έφθασε στα ύψιστα σημεία τελειότητας με την πάναγνη ζωή του και που κυοφόρησε και γέννησε, ασπόρως και παρθενικά, με τρόπο άμωμο και υπερφυσικό, τον Θεό. Και μαζί με όλα αυτά, η Παναγία με πολύ απλά λόγια είναι η πανανθρώπινη μάνα μας.
Η Αποστολική Ορθόδοξη Εκκλησία καταδικάζει και απορρίπτει τη Ρωμαιοκαθολική διδασκαλία σχετικά με το δόγμα της Αμώμου Συλλήψεως της Θεοτόκου, και ομολογεί ότι είχε συλληφθεί και έφερε στον κόσμο με φυσικά μέσα τον Χριστό. Πώς βλέπετε αυτή την θεολογική διατριβή;
Σίγουρα οι Πατέρες της Εκκλησίας και οι Θεολόγοι έχουν εξαντλήσει το θέμα με τα επιχειρήματα και τις θέσεις που έχουν διατυπώσει, κατά την ιστορική πορεία της Εκκλησίας, με τον καλύτερο τρόπο. Το μόνο λοιπόν που θα μπορούσα να πω, με την δική μου προσωπική πίστη και στο βαθμό που μπορώ να επικαλούμαι ότι ενσυνείδητα τάσσομαι υπέρ της ορθόδοξης χριστιανικής διδιασκαλίας, είναι ότι θα μου ήταν εξαιρετικά δύσκολο, αλλά και παράλογο στη σκέψη, μα και στην καρδιά μου, να σκεφθώ ότι η σύλληψη του Θεού -τόσο υπερφυσική όπως είναι από μόνη της- δεν πραγματοποιήθηκε επίσης με τρόπο υπερφυσικό. Ούτως ή άλλως η παρουσία του Χριστού στη γη κατήργησε κάθε φυσικό νόμο. Δεν θα ήταν λογικό αυτή η ολική κατάργηση του νόμου, του παλαιού κόσμου και η φανέρωση της νέας Εύας (όπως συνηθίζουμε επίσης να ονομάζουμε, σε θεολογικό επίπεδο, την Παναγία) που αποκαθιστούσε το παράπτωμα της παλαιάς Εύας, να έγινε μόνο ως προς ορισμένα γεγονότα και όχι ως προς άλλα. Με λίγα λόγια δεν θα μπορούσα, παρά, ακόμα κι αν κανείς δεν μου το είχε διδάξει ως πίστη, να μην σκεφθώ ότι ο Θεός γεννήθηκε στη γη με το πρόσωπο του Χριστού με τρόπο υπερφυσικό και άμωμο και καταργώντας τις συνέπειες της ανθρώπινης φθοράς και κάθε μεταπτωτικής λειτουργίας του ανθρώπινου σώματος. Ήρθε για να αποκατάστησει ως νέος Αδάμ ένα παλαιό αμάρτημα, το προπατορικό και να ενώσει ξανά τον άνθρωπο με τον Θεό. Ως τέτοιος δεν θα μπορούσε παρα να ακολουθήσει την κατάργηση κάθε «φυσικής» διαδικασίας, δείχνοντας ακόμα και με αυτήν τη πράξη τη νέα διάσταση και την αναγέννηση του ανθρώπινου πλάσματος που ήρθε να προσφέρει, χαρίζοντάς του με τη θυσία του, την κατάργηση του θανάτου και την Ανάσταση.
Πώς προσέγγισες τον πολιτισμό και, ειδικότερα, την θρησκευτική μουσική (sacred music);
Η σχέση μου με τη μουσική και ειδικότερα τη θρησκευτική – ιερή μουσική, προέκυψε σχεδόν αβίαστα από την παιδική μου ηλικία. Είχα την ευλογία να μεγαλώσω κοντά σε μία μεγάλη μορφή της Ορθοδοξίας, έναν Γέροντα που σχετικά πρόσφατα μάλιστα η Ορθόδοξη Εκκλησία αναγνώρισε ως Άγιο, τον Άγιο Πορφύριο τον Καυσοκαλυβήτη. Ο Άγιος θα έλεγα ήταν η βασική κινητήριος δύναμη για να ασχοληθώ με την ιερή – θρησκευτική μουσική, αφού εκείνος με παρακίνησε από τα παιδικά μου χρόνια να αρχίσω να ψάλλω και να τη μαθαίνω.
Ποιες οι διαφορές μεταξύ της βυζαντινής μουσικής και της λαϊκής – παραδοσιακής μουσικής.
Στην Ελλάδα, συνηθίζουμε να λέμε ότι η μουσική μας είναι σαν ένα δέντρο με δύο κλαδιά. Το ένα κλαδί είναι η βυζαντινή εκκλησιασιαστική μουσική και το άλλο, η παραδοσιακή μας μουσική. Το δέντρο αυτό έχει ρίζες την αρχαία ελληνική μουσική. Τα δύο αυτά κλαδιά, όπως έιναι φυσικό, έχουν κοινά σημεία αλλά και αρκετές διαφορές. Η πιο βασική είναι ότι έχουν άλλο προορισμό η καθεμιά. Η βυζαντινή μουσική έχει σκοπό και νόημα την υμνολογία του Θεού, ενώ η παραδοσιακή – λαϊκή μουσική είναι ο τρόπος έκφρασης του ανθρώπου για κάθε φάση της κοινωνικής του ζωής. Γι’ αυτό οι παραδόσεις κάθε τόπου είναι γεμάτες από παραδοσιακά τραγούδια για το γάμο, για τη ξενιτιά, για την εργασία, για την αγάπη, για τη θάλασσα, για το χωρισμό, νανουρίσματα, θρήνους κ.ο.κ.
Ποιες οι διαφορές μεταξύ του ελληνικού τρόπου απόδοσης της βυζαντινής μουσικής και του Δυτικού γρηγοριανού μέλους
Είναι δύο τελείως διαφορετικοί κόσμοι, τόσο από άποψη καθαρά μουσικολογική, αλλά και από ιστορική. Είναι δύο κόσμοι που παρότι αναπτύσσονται παράλληλα και με στόχο την δοξολογία του Θεού, είναι σαν να υπάρχουν απόλυτα στεγανά ανάμεσά τους και καθένας από αυτούς τους μουσικούς κόσμους να έχει αναπτύσσει την τέχνη και το ύφος του εντελώς ξεχωριστά και ανεπηρέαστα, καθ’ όλη την διάρκεια των αιώνων. Οι διαφορές τους είναι ασφαλώς πολλές, με βασικότερη βέβαια το γεγονός ότι η βυζαντινή μουσική είναι μονοφωνική, σε αντίθεση με την πολυφωνική μουσική της Δύσης. Μεταχειρίζονται ασφαλώς και διαφορετικό σύστημα γραφής (Το δυτικό μέλος αποτυπώνεται στο δυτικό πεντάγραμμο, ενώ η βυζαντινή μουσική στη βυζαντινή σημειογραφία), ενώ οι κλίμακες (ήχοι) της βυζαντινής μουσικής διακρίνονται από μία τεράστια γκάμα ποικιλίας μουσικών χρωμάτων που βασίζονται στην υποδιαίρεση τόνων και ημιτονίων, κάτι που δεν συνηθίζεται στην δυτική μουσική.
Κάποιοι κριτικοί αναφερόμενοι στην θρησκευτική ιερή μουσική της Ελλάδας κάνουν λόγο για «τον ήχο της αρμονίας και της ομορφιάς του Θεού». Συμφωνείτε με αυτόν τον ορισμό;
Θα έλεγα ότι ο ήχος της αρμονίας και της ομορφιάς του Θεού σίγουρα δεν ακούγεται στην γη και από στόματα ανθρώπων. Αυτό είναι μάλλον έργο των αγγέλων… Σίγουρα όμως η μουσική, τόσο η βυζαντινή, όσο όμως και οποιαδήποτε μουσική απευθύνεται με ειλικρίνεια και αγνότητα στον Θεό, θα μπορούσαμε να πούμε ότι στην καλύτερη περίπτωση μοιάζει με μίμηση της φωνής των αγγέλων. Σίγουρα η υπέρτατη μουσική και η υπέρτατη αρμονία δεν είναι εύκολο και δυνατό να γίνει αισθητή στη γη με τα ανθρώπινα μέσα που διαθέτουμε.
Ποια είναι η καταγωγή της ελληνικής βυζαντινής μουσικής;
Η καταγωγή της βυζαντινής μουσικής είναι η αρχαία ελληνική μουσική.
Η Βυζαντινή μουσική, ως η μουσική που διαμορφώθηκε ήδη στους αποστολικούς χρόνους και ήκμασε την εποχή του Βυζαντίου, είναι εύλογο να φυλάσσει μέσα της όλα τα στοιχεία του μουσικού πολιτισμού της κυρίαρχης εθνότητας των βυζαντινών χρόνων που ήταν η Ελληνική. Η μουσική του Βυζαντίου είναι διάχυτη από αυτήν την ελληνικότητα. Άλλωστε όλη η δομή της, ως Τέχνη, το αποδεικνύει. Το σύστημα γραφής της βασίστηκε, στα πρώτα χρόνια, εξ ολοκλήρου στην αρχαία μουσική γραφή, που ήταν η αλφαβητική.
Ο Άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός;
Κυρίως σε εκείνον οφείλουμε τη συστηματοποίηση των ήχων. Οι οκτώ ήχοι της βυζαντινής μουσικής συστηματοποιήθηκαν από τον Άγ. Ιωάννη τον Δαμασκηνό, ο οποίος αναμόρφωσε τους αρχαίους ελληνικούς ήχους (Δώριο, Φρύγιο κ.ο.κ.).
Ποια η σχέση των πρώτων χριστιανικών ύμνων με τους αρχαίους ελληνικούς;
Οι πρώτοι χριστιανικοί ύμνοι, που γράφηκαν την εποχή της κατακόμβης, εμπνέονταν από τους τύπους των ύμνων της αρχαίας ελληνικής μουσικής. Έτσι, εμπνευσμένοι από τις λεγόμενες «ελληνικές ωδές», αλλά και προς αντικατάστασή τους, οι πρώτοι χριστιανοί έψαλλαν τις λεγόμενες «πνευματικές ωδές». Η αρχή επίσης της αρχαίας ελληνικής μουσικής περί της αδιάσπαστης ενότητας ποιητή και μουσικού -ιδιότητες που θα πρέπει να συγκεντρώνονται δηλαδή σε ένα πρόσωπο- χαρακτήριζε, τουλάχιστον έως τον 8ο αι. μ.Χ., και τη Βυζαντινή. Είναι χαρακτηριστικό άλλωστε ότι οι σημαντικότεροι Εκκληστιαστικοί Πατέρες που δημιούργησαν, ως μουσικοί και υμνογράφοι, το μεγαλύτερο μέρος των ύμνων της Εκκλησίας που ψάλλουμε έως σήμερα, ήταν Έλληνες ή έστω κατείχαν την ελληνική παιδεία, ενώ πολλοι από αυτούς συνέθεταν με πρότυπο την αρχαία δραματική και λυρική ποίηση. Ακόμα όμως και ο τρόπος οργάνωσης του χορού των ψαλτών, καθώς και το όλο τελετουργικό της θείας λειτουργίας και της χωροθέτησης, θυμίζει αρχαίο ελληνικό θέατρο. Το τέμπλο της εκκλησίας αντιστοιχεί στο Προσκήνιο, ο Σολέας στην Ορχήστρα, οι χοροί των ψαλτών στο Χορό και ο Άμβωνας στη Θυμέλη. Γι' αυτό ο Oscar Wilde, με ποιητική ευαισθησία και ακρίβεια, γράφει στο "De profundis": "Με γεμίζει αγαλλίαση και δέος η σκέψη ότι η ύστατη επιβίωση του ελληνικού τραγικού χορού, χαμένου από κάθε άλλη τέχνη, συναντάται στη θεία λειτουργία, όταν ο ψάλτης απαντά στον ιερέα".
Στο Δυτικό ιερό τραγούδι (chant) κυριαρχεί η λατική γλώσσα. Εδώ όμως (στο βυζαντινό μέλος) φαίνεται ότι υπάρχει πολυγλωσσία. Είναι αλήθεια;
Στο βυζαντινό μέλος είναι αλήθεια ότι η γλώσσα των κειμένων, πέραν της ελληνικής γλώσσας, της ελληνιστικής περιόδου, ποικίλλει επίσης ανάλογα με τον λαό που έχει οικειοποιηθεί αυτήν την μουσική. Αυτοί οι λαοί είναι οι Ορθόδοξοι, γι’ αυτό βυζαντινά μέλη θα ακούσουμε και θα διαβάσουμε επίσης στη ρωσική γλώσσα, σε ορθόδοξες χώρες των Βαλκανίων και αλλού, όπου υπάρχει το στοιχείο της Ορθοδοξίας.
Ποιος είναι ο Χρόνης Αηδονίδης και ποιον ρόλο έχει παίξει στην καλλιτεχνική σας πορεία;
Ο Χρόνης Αηδονίδης είναι ένας μεγάλος παραδοσιακός τραγουδιστής και λαογράφος της Ελλάδας. Έχει καταγράψει και διασώσει όλα τα τραγούδια της Θράκης (Βόρειας, Ανατολικής και Δυτικής) και θεωρείται ένας από τους κορυφαίους του είδους του. Είχα την τιμή να είμαι μαθήτρια του. Εκείνος με μύησε στον κόσμο της παράδοσης και από εκείνον έμαθα την ομορφιά του παραδοσιακού τραγουδιού και ιδιαίτέρως εκείνου που σχετίζεται με τη βυζαντινή μουσική. Στην Ελλάδα, έχουμε ένα ιδιαίτερο είδος τραγουδιού που αναπτύχθηκε στην Ανατολική Θράκη. Είναι τα λεγόμενα «ψαλτοτράγουδα». Τραγούδια δηλαδή που μοιάζουν τόσο με βυζαντινούς ύμνους που ψάλλουμε στην Εκκλησία, όσο και με παραδοσιακά τραγούδια. Αυτά τα ψαλτοτράγουδα θα έλεγα ότι είναι ειδικότητα του Χρόνη Αηδονίδη και, όπως καταλαβαίνετε, δεν θα μπορούσαν παρά να με γοητεύσουν, έχοντας αυτή τη σχέση που έχω με τη βυζαντινή μουσική. Χρωστώ πολλά στον Χρόνη Αηδονίδη ως προς την καλλιτεχνική μου πορεία και θα τον ευγνωμονώ πάντα.
Έχετε δεχθεί προσκλήσεις σας από σημαντικά Πανεπιστήμια του κόσμου για να παρουσιάσετε εισηγήσεις, όπως από το Πανεπιστήμιο της Σορβόννης στο Παρίσι, την Ακαδημία Λιστ στη Βουδαπέστη, το Πανεπιστήμιο του Οβιέδο στην Ισπανία. Πείτε μας γι’ αυτήν την εμπειρία.
Είχα πραγματικά την τιμή να προσκληθώ για να παρουσιάσω εισηγήσεις σε master class σε πολύ σημαντικά Πανεπιστήμια, όπως αυτά που αναφέρατε και κάποια ακόμα. Είναι εξαιρετική, αν μη τι άλλο, η τιμή που μπορεί να νιώθει κάποιος όταν προσκαλείται από Ακαδημίες και Σχολές που έχουν μια τεράστια ιστορία στον χώρο των γραμμάτων και της Μουσικής. Σε αυτές τις προσκλήσεις, καλούμαι να παρουσιάσω εισηγήσεις για τη βυζαντινή εκκλησιαστική μουσική αλλά και για την σχέση της με την ελληνική παραδοσιακή μουσική. Είναι κάτι το οποίο ενδιαφέρει ιδιαίτερα ένα σημαντικό κομμάτι του ακροατηρίου του εξωτερικού και, μέχρι στιγμής, έχει εισπράξει μεγάλη αποδοχή από τον κόσμο. Συνήθως τα σεμινάρια αυτά απευθύνονται σε γνώστες της μουσικής, αλλά, ως επί το πλείστον, είναι ανοιχτά και στο κοινό και οποιονδήποτε επιθυμεί να έρθει σε επαφή με τον κόσμο της βυζαντινής μουσικής. Πρόσφατα, βρέθηκα στην Ισπανία, στο Πανεπιστήμιο του Οβιέδο, πραγματοποιώντας μία σχετική εισήγηση και σε λίγο καιρό ετοιμάζω ένα αντίστοιχο σεμινάριο στην Ελβετία.
Συνεργάζεστε σε ευρωπαϊκές περιοδείες με τον διεθνούς φήμης πιανίστα, συνθέτη και μαέστρο Βασίλη Τσαμπρόπουλο, σε μία συνεργασία που συνδυάζει τους ήχους της Δύσης με τους ήχους της Ανατολής; Ποια είναι η απήχηση που έχει στο κοινό και ποια τα επόμενα σχέδιά σας;
Ο Βασίλης Τσαμπρόπουλος είναι πράγματι νας σπουδαίος έλληνας μουσικός με διεθνή απήχηση. Έχοντας μία μακρά δισκογραφία με την κορυφαία δισκογραφικήECM ήδη από το 2000, έχει πραγματοποιήσει συναυλίες με τη μουσική του σε όλον τον κόσμο, κερδίζοντας πολύ μεγάλη ανταπόκριση και αγάπη από το κοινό. Το ιδιαίτερο με αυτόν τον μουσικό είναι ότι μπορεί πολύ εύκολα όμως να ελίσσεται σε πολλά επίπεδα μουσικής γνώσης, στον υπέρτατο βαθμό. Έτσι εκεί που μπορείς από τα χέρια του να ακούς μαγικές συνθέσεις και αυτοσχεδιασμούς, θα εντυπωσιαστείς επίσης όταν τον ακούσεις να ερμηνεύει τα 24 πρελούδια του Σοπέν ή το απαιτητικό πρόγραμμα του Ραχμάνινοφ, ενώ θα σε μαγέψει να τον παρακολουθείς να διευθύνει συμφωνική Ορχήστρα. Ένα από τα πιο βασικά συνθετικά χαρακτηριστικά του στο εξωτειρκό υπήρξε ωστόσο το βυζαντινό ήχόχρωμα. Γνώστης ο ίδιος της βυζαντινής μουσικής, κατάφερε μέσα από τις συνθέσεις του στηνECM να εισάγει ένα ιδιαίτερα πρωτότυπο στοιχείο, παρουσιάζοντας με έναν εντελώς νέο τρόπο τα βυζαντινά ηχοχρώματα. Χαρακτηριστικό έργο του ως προς αυτό υπήρξε ο δίσκος «Akroasis», αλλά και το «Chants, Hymns and Dances». Αυτό λοιπόν που παρουσιάζουμε εμείς μαζί, εδώ και τρία χρόνια στην Ευρώπη, με μία σειρά από πολύ επιτυχημένες ευρωπαϊκές περιοδείες, είναι μία συνέχεια αυτών των συνθετικών του έργων, αλλά αυτή τη φορά με την προσθήκη της φωνής. Το πρόγραμμά μας ονομάζεται «Ανάμεσα σε Δύση και Ανατολή» και στόχος είναι πράγματι να συνδέσει σε ένα ενιαίο μουσικό ύφος, δύο ασύμβατους (φαινομενικά) μουσικούς κόσμους. Στα χέρια όμως του Βασίλη Τσαμπρόπουλου είναι όλα δυνατά, γι’ αυτό και το αποτέλεσμα έχει εντυπωσιάσει όπου το έχουμε παρουσιάσει. Και είμαστε πολύ χαρούμενοι γι’ αυτό!
Στο CD που είναι αφιερωμένο στην Παναγία, βρήκα ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα τη δεύτερη δουλειά που επικεντρώνεται στα παραδοσιακά τραγούδια. Θεωρώ ότι έχουν μία σημαντική ανθρωπολογική αξία…
Πράγματι, τα τραγούδια αυτά είναι πολύτιμα, γιατί έχοντας έρθει από τα βάθη των αιώνων, καταγράφουν με αφοπλιστική απλότητα και σαφήνεια τα συναισθήματα, τις σκέψεις, τις αξίες, τα ιδανικά και τις ανάγκες των ανθρώπων μιας άλλης εποχής. Είναι πραγματικοί θησαυροί που δεν μπορούν παρά στο άκουσμά τους να προκαλέσουν εσωτερικές δονήσεις και συναισθήματα που μιλούν βαθειά στην ψυχή μας, μιας και αγγίζουν τις ρίζες της ταυτότητάς μας. Το παρελθόν μας, η Ιστορία μας είναι η ταυτότητά μας. Είμαστε εμείς οι ίδιοι.
Πείτε μας για τη συνεργασία σας με την Marta Sebestyen
Πρόκειται για έναν υπέροχο άνθωπο, με σπουδαία πορεία στον χώρο της παραδοσιακής μουσικής της Ουγγαρίας. Είναι μία σύγχρονη σημαντική λαογράφος που κατέγραψε μεγάλο κομμάτι μουσικού πολιτισμού στην Ουγγαρία, το οποίο χωρίς τη δική της εργασία, θα είχε εξαφανιστεί. Η φωνή της μοιάζει σα να έρχεται από τα βάθη των αιώνων. Ασφαλώς νιώθω τιμή που έχω τραγουδήσει πλάι στην Marta Sebestyen όπως νιώθω ευγνώμων για την τιμή που μου έκανε να μετέχει στο CD με τους ύμνους και τα τραγούδια για την Παναγία. Είχα τη χαρά να τραγουδήσω μαζί της στη Βασιλική Εκκλησία του Αγίου Στεφάνου στη Βουδαπέστη μαζί με την εξαιρετική χορωδία «Saint Ephraim male choir”.
Τι σκέφτεστε για τις δύσκολες στιγμές κρίσης και πώς βλέπετε το μέλλον στην Ελλάδα.
Τα πράγματα είναι δύσκολα. Ας μην κρυβόμαστε. Οι Έλληνες μπορεί να έχουν μάθει γενικά να ξεπερνούν τα εμπόδια στη ζωή τους με άκρατη αισιοδοξία και ενθουσιασμό, με χαμόγελο και έντονο συναισθηματισμό, αλλά αυτή τη φορά τα πράγματα είναι δύσκολα. Έχουμε συνειδητοποιήσει πλέον πως καμία Κυβέρνηση δεν μπορεί να μας σώσει, γιατί πολύ απλά δεν υπάρχουν πια κυβερνήσεις. Όλα εξαρτώνται από μεγαλύτερα κέντρα αποφάσεων που υπερβαίνουν τις δημοκρατίες και τις κυβερνήσεις των χωρών. Αυτή η παραδοχή μπορεί να μοιάζει με ήττα. Ίσως όμως να είναι ο ρεαλισμός που χρειαζόμασταν για να δούμε τι μπορούμε να κάνουμε από εδώ και εμπρός. ‘Ίσως πληρώνουμε λάθη παρελθόντος. Πάντα υπάρχουν λαθη για να πληρώνει κανείς άλλωστε. Όμως αυτή τη φορά, έχουμε ως χώρα εισπράξει και μία καταιγιστική υποτίμηση, έναν διασυρμό και ένα στίγμα που νιώθω πως μας πονάει όλους βαθειά. Όταν ταπεινώνεσαι, δεν είναι πάντα βέβαια κακό. Πολλές φορές είναι η αρχή μιας καλής και ωφέλιμης εξέλιξης. Το μόνο σίγουρο είναι ότι αν αξιοποιήσουμε σωστά αυτό το δύσκολο στάδιο κρίσης (και όχι μόνο οικονομικής) που διανύουμε ως Χώρα, μόνο ωφελημένοι μπορούμε να βγούμε. Είναι βαθειά μου πεποιθηση ότι οποιοδήποτε είδος δοκιμασίας και πόνου (είτε με αιτία ειτε άνευ), είναι δρόμος που οδηγεί στην πραγματική ευτυχία. |
|
|
